به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، نشست علمی برخط «عقد آریایی از منظر فقه امامیه» به همت مدرسه علمیه تخصصی مجتهده امین(ره) وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار شد.

عذرا هرتمنی، مدرس حوزه در این نشست ضمن اشاره به این نکته که با توجه به سنت، مذهب و فرهنگ هر کشوری، عقد ازدواج به‌صورت خاصی خوانده می‌شود، اظهار کرد: از آنجا که دین رسمی کشور ما اسلام است، ازدواج به الفاظی که مورد قبول شارع مقدس در دین اسلام باشد، منعقد می‌شود.

وی ادامه داد: در سال‌های اخیر می‌بینیم که در کنار ازدواج‌های رسمی، نوع جدیدی از ازدواج با عنوان «عقد آریایی» رواج پیدا کرده و بخشی از تشریفات ازدواج شده است و عروس و دامادها خواهان چنین عقدی در مراسم ازدواج خود هستند.

این مدرس حوزه با بیان اینکه عقد آریایی متن خطبه مخصوص به خودش را دارد، گفت: متن آن با عقد مرسوم امامیه متفاوت است. در متن عقد امامیه اگر خود خانم و آقا خواستند عقد کنند، ابتدا زن می‌گوید: «زَوَّجْتُکَ نَفْسی» یا «اَنْکَحْتُکَ نَفْسی علی صِداقِ‌ الْمَعلوم»؛ سپس آقا می‌گوید: «قَبِلْتُ نکاحَ لِنَفِسی» یا «رَضیتُ علی المِهرِ المَعلوم.»

وی توضیح داد: در عقد آریایی، ابتدا شوهر در پاسخ خطبه عاقد مبنی بر وفاداری به همسر و اینکه پدری خردمند برای فرزندانش باشد، سوگند وفاداری یاد می‌کند و سپس زن سوگند می‌خورد و عاقد اشعاری می‌خواند و زن و شوهر آن را تکرار می‌کنند. مضمون این اشعار هم عبارت است از «به نام نامی یزدان، تو را برگزیدم از میان این همه خوبان، بر لبم این سخن با تو، وفادار خواهم ماند. پذیرا می‌شوی آیا؟ به نام نامی یزدان، پذیرا می‌شوم مهر تو را از جان، همین حالا باز گویم میان انجمن با تو، وفادار تو خواهم ماند.»

هرتمنی با بیان اینکه در این خطبه، سوگند چهار فصل خورده می‌شود، به پاسخ این پرسش پرداخت که ویژگی‌های عقد آریایی چیست و گفت: اول اینکه این خطبه با الفاظ فارسی خوانده می‌شود. دوم، مضمون آن، معنای الفاظ «زَوَّجْتُ» و «نَکَحْتُ» نیست. سوم اینکه مرد ابتدا سوگند وفاداری می‌خورد و این صیغه ایجاب است که از سوی شوهر صورت می‌گیرد.

«عقد آریایی» از دیدگاه قانون مدنی
وی در ادامه این سه نکته را از منظر قانون مدنی بررسی کرد و افزود: در قانون مدنی ایران، ماده هزار و ۶۲، عقد نکاح چنین گفته می‌شود: «نکاح به ایجاب و قبول با الفاظی که صریحاً دلالت بر قصد ازدواج کنند، واقع می‌شود.» این ماده هیچ اشاره‌ای به این ندارد که صیغه ازدواج، عربی باشد و حتی در عربی چه لفظی گفته شود؛ پس در این مورد ایرادی به عقد آریایی وارد نیست.

نظر فقهای امامیه درباره خطبه عقد
این مدرس حوزه با اشاره به نظریات فقهای امامیه بیان کرد: ما به خطبه عقد از نظر شارع مقدس در نظریات فقهای امامیه، از جمله شیخ طوسی در قرن پنجم، ابن‌حمزه طوسی در قرن ششم، محقق حلی در قرن هفتم، شهید ثانی در قرن دهم، شیخ یوسف بحرانی در قرن دوازدهم، صاحب جواهر در قرن سیزدهم و امام خمینی(ره)، مقام معظم رهبری، آیت‌الله مکارم شیرازی و… در قرن معاصر می‌پردازیم.

وی با بیان اینکه شیخ طوسی در کتاب خود در این‌باره، یک نفی و یک استثنا می‌آورد که این قالب حصر است، اظهار کرد: یعنی فقط انعقاد ازدواج با دو لفظ نکاح و تزویج جایز است. غیر از این دو لفظ هم ازدواج به هیچ حال دیگری واقع نمی‌شود. ازدواج با الفاظ فارسی نیز صحیح است؛ اما شرطش این است که طرفین عربی ندانند.

هرتمنی ادامه داد: ابن‌حمزه در کتاب «الوسیلة» نیز همان دو لفظ را در ایجاب یا قبول شرط می‌کند و می‌گوید اگر دو طرف عقد قادرند ایجاب و قبول را به عربی بیان کنند، مستحب است که به عربی باشد؛ اما اگر از عربی عاجز باشند، استفاده از الفاظ غیرعربی جایز است. وی معتقد است که خطبه عربی در زبان دیگر باید بر اساس ترجمه همان نکاح و تزویج باشد. اگر با اشاره بخواهند ایجاب و قبول را بگویند، این کار فقط از سوی افراد گنگ جایز است.

وی با بیان اینکه اساس این دو لفظ، مشتق از الفاظ قرآن است که صراحت در ازدواج دارند، توضیح داد: قرآن نیز همین لفظ‌ها را استفاده کرده، چنانکه در آیه ۳۷ سوره احزاب آمده است: «فَلَمَّا قَضَىٰ زَيْدٌ مِنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاكَهَا…؛ پس چون زيد از آن زن‌ كام برگرفت و او را ترک گفت‌، وى را به نكاح تو درآورديم» و در آیه ۲۲ سوره نساء می‌خوانیم: «وَلَا تَنْكِحُوا مَا نَكَحَ آبَاؤُكُمْ…؛ و با زنانی که پدرانتان با آنان ازدواج کرده‌اند، ازدواج نکنید» و عدول از این دو لفظ جایز نیست.

این مدرس حوزه با طرح این پرسش که معنای عجز عربی که فقها بر آن نظر داشتند، چیست، گفت: یعنی یاد‌گرفتن برای شخص مشقت داشته باشد و امروزه یادگیری دو لفظ «اَنْکَحْتُ» و «زَوَّجْتُ» با توجه به اینکه سواد مردم حداقل به سطح دیپلم رسیده است، کاری ندارد.

وی با بیان اینکه یکی از نکاتی که به‌واسطه آن به زبان عربی ایراد می‌گیرند، این است که ما معنی آن را نمی‌دانیم، تصریح کرد: امام خمینی(ره) در مسئله هفتم کتاب «تحریر‌الوسیلة» خود توضیح می‌دهد که احاطه به علم قواعد عربی لازم نیست و اینکه خصوصیت مفصل این دو لفظ را بدانیم، الزامی ندارد. اگر علم اجمالی نسبت به این لفظ هم داشته باشیم، کافی‌ است.

هرتمنی با بیان نظریات سایر فقها که حدوداً طبق نظریه شیخ طوسی است، گفت: در ازدواج که مسائل محرمیت‌های مصاهره‌ای، نسب، ارث و… مطرح می‌شود، لازم است به‌گونه‌ای منعقد شود که اطمینان شود صحیح و شرعی است و آن عقد به لفظ عربی و با الفاظ خود، یعنی «اَنْکَحْتُ» و «زَوَّجْتُ» انجام می‌شود، حال آنکه عقد آریایی نه عربی است و نه ترجمه الفاظ خاص نکاح که بتوانیم به آن اطمینان کنیم.

وی با بیان اینکه یکی دیگر از مواردی که در عقد آریایی مشاهده می‌کنیم، این است که ابتدا مرد سوگند می‌خورد، افزود: باید ببینیم تقدیم ایجاب بر قبول امکان‌پذیر است یا خیر؟ شیخ طوسی می‌گوید: «اگر قبول ابتدا واقع شود و ایجاب مؤخر باشد، صحیح است»؛ اما اگر شوهر ابتدا به حالت سؤالی، صیغه را بگوید و سپس زن جواب بدهد، این منعقد نیست تا وقتی که قبول از سوی شوهر صورت بگیرد. دلیل آن هم این است که صیغه‌ای که واقع شده، حالت استفهامی و نه انشای صیغه است؛ در نتیجه اگرچه بعضی از فقها تقدیم ایجاب را بر قبول شرط کردند، اما اکثر فقها تقدیم ایجاب و قبول را حتمیت ندانسته‌اند و از این لحاظ، عقد آریایی اشکال ندارد.

دلایل ترویج «عقد آریایی»
این مدرس حوزه درباره اینکه به چه دلیل، عقد آریایی رواج پیدا کرده است، بیان کرد: اول اینکه عقد آریایی، وجهی از ناسیونالیسم ایرانی محسوب می‌شود که در سال‌های اخیر رواج پیدا کرده است. در فضای مجازی، جملاتی به کورش نسبت می‌دهند؛ اما زبان محتوای آن نشان می‌دهد که مفاهیم متن خطبه آریایی، تماماً امروزی و مدرن است و اینکه بگوییم این الفاظ از زمان کوروش به ما رسیده، حقیقت ندارد.

وی دلیل دوم را مربوط به فضای ضد اسلام و ضد‌ عربی دانست و ادامه داد: علت سوم هم این است که برخی‌ این کار را پاسداشت زبان فارسی می‌دانند و اظهار می‌کنند که در طول خوانده‌شدن خطبه عقد، فقط کلمات عربی می‌شنوند و معنای آن را متوجه نمی‌شوند. چهارم اینکه عده‌ای برگزاری این مراسم را صرفاً نشان‌دهنده مدرنیته می‌دانند و یا برای چشم و هم‌چشمی این کار را انجام می‌دهند.

هرتمنی در پایان گفت: گذشته از معایب چنین ازدواجی که از نظر قانونی، تعهدی برای زن و شوهر ایجاد نمی‌کند، این ازدواج، عزت و وقار زن را می‌کاهد و هیچ ریشه تاریخی هم ندارد، آیا این روش عقد، ترویج فرهنگ غیر شرعی نیست، خصوصاً وقتی در خانواده‌های متدین، چنین عقدی ولو نمایشی و فقط برای فیلم‌برداری باشد، انجام گیرد.