به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، حجت‌الاسلام صادق امینی، رئیس خانه فناوری‌های فرهنگی اصفهان وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان در وبینار «تیم‌سازی، تشکیلات و سازماندهی از منظر قرآن کریم» که به همت این دفتر برگزار شد، اظهار داشت: موضوع این وبینار از چهار بخش، شامل چگونگی ساخت تیم، چگونگی تعامل در تیم، چگونگی مدیریت ساختار تشکیلات و چگونگی عبور از چالش‌ها و مشکلات از منظر قرآن کریم تشکیل می‌شود. آموزه‌های قرآن در زمینه تیم‌سازی به‌گونه‌ای‌ است که در هر نوع سازمان و سیستم می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.

وی با بیان اینکه برای فهم بهتر سیر نزول این داستان تربیتی و تشکیلاتی که از سوی خداوند به پیامبر(ص) وحی شده است، از آیات به ترتیب زمان نزول بهره می‌بریم، افزود: سؤال اول این است که «تیم را بسازیم یا بیابیم؟» یا به عبارت دیگر، عضوی که می‌خواهیم به تشکیلات خود اضافه کنیم، باید همه مهارت‌هایی را که لازم داریم، بلد باشد یا اینکه باید خود به او آموزش دهیم؟ اولین مؤلفه‌ای که در قرآن در خصوص تیم‌سازی اهمیت دارد، توجه به ظرفیت همکاری انسان‌هاست.

رئیس خانه فناوری‌های فرهنگی اصفهان بیان کرد: بعضاً مدیران افرادی را برای کاری استخدام می‌کنند که اصلاً ظرفیت انجام آن را ندارند، این مدیران حق ندارند آن افراد را بعد از مدتی توبیخ کنند. از نظر قرآن کریم این ضعف به انتخاب فرد بازمی‌گردد؛ در نتیجه در گام اول برای انتخاب عضو باید به شرایط او توجه کنیم. بیش از ۱۰ آیه در قرآن وجود دارد که بیان می‌کند خداوند از هیچ‌کس بیشتر از ظرفیت او تکلیف نمی‌خواهد.

وی گفت: نکته دوم این است که بعد از شناخت نسبی فرد مقابل، باید بدانیم کاری که از او می‌خواهیم، با ظرفیت‌هایش تناسب دارد یا خیر؛ برای مثال در سوره مبارکه طه حضرت موسی(ع) از خداوند تقاضا می‌کند که با توجه به ظرفیت هارون در سخنرانی، او را وزیر ایشان قرار دهد. شاخص سوم تیم‌سازی در قرآن کریم، جدیت و مسئولیت‌پذیری لازم است. شاید شخصی مسئولیت‌پذیری داشته باشد؛ ولی نسبت به کاری که از او می‌خواهیم، این‌طور نباشد. در قرآن بیان شده است که حتی اگر در تیم خود کسی را داشته باشیم که در حد انبیا در مقام عصمت قرار داشته باشد، ولی برای کار شما جدیت نداشته باشد، کارتان محکوم به شکست است.

امینی ادامه داد: در آیه ۱۱۵ سوره طه، خداوند می‌فرماید زمانی که حضرت آدم(ع) را به بهشت آوردیم، احساس کردیم عزم کافی برای کاری که از او می‌خواهیم، ندارد. در آیه ۲۶ سوره ص نیز به چنین مضمونی اشاره شده است. این مسائل با مصاحبه کاری حاصل می‌شود. نکته چهارم این است که آیا ما می‌توانیم نکات ویژه و جزئیات کار را به فرد تازه‌ وارد شده به تیم خود آموزش دهیم؟ خداوند در آیات ۱۱۷ تا ۱۱۹ سوره طه به قوانین و شرایطی اشاره دارد که پیش از ورود حضرت آدم(ع) به بهشت، به او آموزش داده شده است.

تیم به‌مثابه خانواده

وی تصریح کرد: این چهار مورد، شرایط اولیه پیش از اقدام به تیم‌سازی است. زمانی که اقدام به ورود فردی به تیم خود می‌کنیم، مثل این است که بخواهیم کسی را به خانواده خود وارد کنیم. گام پنجم این است که آزمایشی کوتاه برای سنجش فرد در مقام همکار از او بگیریم. این قسمت از کار بسیار زیباست؛ در قرآن کریم بیان شده زمانی که حضرت سلیمان قصد داشت ملکه بلقیس را آزمایش کند تا در جایگاه فردی مؤمن به دستگاه خود وارد کند، آزمایش پنهان‌کردن تخت ملکه را انجام داد که در آیه ۴۱ سوره نمل به آن اشاره شده است.

رئیس خانه فناوری‌های فرهنگی اصفهان اضافه کرد: نکته ششم که تقریباً پایان گزینش فرد داوطلب برای ورود به تیم محسوب می‌شود، مراعات اقتضائات حضور افراد در شرایط و محیط تیمی است. اقتضائات افراد متفاوت است، مثل گرما یا سرما، مرد و زن بودن، برون‌گرایی یا درون‌گرایی، سن و سال فرد و… که باید مورد توجه قرار گیرد. اگر قرار است این افراد در محیطی مشخص کار کنند، باید شرایط را برای آن‌ها مناسب‌سازی کنیم؛ برای مثال برادران حضرت یوسف(ع) برای آوردن بنیامین به محضر عزیز مصر گفتند که باید اجازه پدر را داشته باشد که اقتضای سنین نوجوانی بنیامین و هماهنگی با والدین را نشان می‌دهد.

وی گفت: نکته دیگر این است که اگر دو نفر را با شرایط و ظرفیت‌های کاملاً یکسان برای عضویت در تیم خود داشته باشیم که یکی از آن‌ها کاملاً غریبه و دیگری از آشنایان‌مان باشد، بهتر است فردی را که کمی از او شناخت بیشتری داریم، به تیم خود وارد کنیم. در زمینه تیم‌سازی، شناخته‌بودن هم نوعی ارزش است. گاهی گمنام‌بودن نیز آسیب‌ها و چالش‌هایی به دنبال دارد. خداوند در قرآن کریم اشاره کرده است زمانی که می‌خواسته پیامبری را به جایی بفرستد، او را از میان آشنایان قوم مورد نظر برمی‌گزیده است.

امینی تأکید کرد: غیر از شاخص‌های گزینش‌گری باید توجه داشته باشیم که تناسب را نیز در گزینش رعایت کنیم؛ نباید بخشی از کار بسیار سنگین و جدی و بخش دیگر سبک و نامناسب باشد. در آیه ۱۲۲ سوره توبه به این موضوع اشاره شده است که بودجه‌بندی کمی جمعیتی در سازمان نامیده می‌شود.

وی در ادامه به چگونگی مدیریت درون گروه پرداخت و توضیح داد: اولین ویژگی در تعامل و ارتباطات، درک متقابل یا همدلی است. پیامبر اسلام(ص) جلسه مهمی داشت که در آن فردی از مسلمانان که نابینا هم بود، وارد شد و خواست از پیامبر(ص) سؤال بپرسد. ایشان در این هنگام کمی به او کم‌محلی کرد، فوراً آیه نازل شد که «آیا او را به خوبی درک می‌کنی؟» در نتیجه اولین نکته در گروه، همدلی و درک متقابل افراد با یکدیگر است، حتی اگر فردی عجول باشد.

نهادینه‌کردن فرهنگ قدردانی

رئیس خانه فناوری‌های فرهنگی اصفهان اظهار کرد: دومین آموزه در عرصه ارتباطات که اهمیت بسیاری هم دارد، این است که از نظر انسان‌شناسی قرآنی، درصد کمی ناسپاسی در همه انسان‌ها وجود دارد. ما از اینکه به کسی در تیم محبت کردیم؛ ولی او از ما متشکر نبود، نباید ناراحت شویم و انتظار بیشتری داشته باشیم. این موضوع در آیه ۱۷ سوره عبث و ۶۷ سوره اسراء بیان شده است که همه انسان‌ها محبت دیگران را نسبت به خود ممکن است فراموش کنند و نباید از این موضوع ناراحت شویم؛ باید خود را تربیت کنیم تا این ویژگی درون ما نباشد و کم‌کم تشکر از دیگران را در تیم به فرهنگی همه‌گیر تبدیل کنیم.

وی در خصوص سومین نکته در تشکیلات گفت: تا حدی که می‌توانیم، باید آبروی دوست و همکار خود را حفظ کنیم، حتی اگر به ما ضربه زده هم نباید بدی او را در میان جمع بگوییم. در خصوص این نکته می‌توان مثال حفظ آبروی زلیخا از سوی حضرت یوسف(ع) را مورد توجه قرار داد. رعایت احترام و آبروی دیگران در تیم اهمیت فراوانی دارد. نکته چهارم، همگرایی و حس مثبت داشتن به همکاران درون تیم است. فضای داخلی تیم باید مبتنی بر رشد اخلاقی باشد، باید نسبت به یکدیگر اعتماد و محبت داشته باشیم؛ البته مصداق‌های تعصب مثبت در میان حواریون حضرت عیسی(ع) در آیه ۲۷ سوره حدید مورد توجه قرار گرفته است. در آیه ۲۹ سوره فتح نیز بیان شده که همراهان حضرت محمد(ص) نسبت به یکدیگر رحمت و تعصب دارند.

امینی افزود: نکته پنجم تفکیک اشتباهات است؛ گاهی مشکلاتی در تیم به وجود می‌آید که همیشه نباید گمان کنیم از عمد اشتباه صورت گرفته است و این نکته با همدلی و درک متقابل، یعنی نکته اول هماهنگی دارد. در آیه ۹۱ سوره توبه که آخرین سوره‌ نازل‌شده بر پیامبر(ص) است، بیان شده که اگر کسی قصد خیر داشته؛ ولی اتفاقاً نتیجه خوبی نگرفته، راهی برای بازخواست او نداریم.

وی گفت: در پاسخ به سؤال اول می‌توان گفت که اهمیتی ندارد تیم ساخته شده باشد یا ما آن را ساخته باشیم؛ ولی نگه‌داشتن یک تشکیلات و مدیریت یک تیم، هر چند نفر که باشند، بسیار دشوار و شامل اصولی از جمله حق‌محوری است؛ هیچ‌گاه و در هیچ شرایطی نباید حق و عدالت را پایمال کنیم؛ این نکته در آیات ۲۶ سوره ص و ۲۸ سوره کهف اشاره شده است.

رئیس خانه فناوری‌های فرهنگی اصفهان دومین اصل مدیریت تشکیلات را رعایت مناسبات منظومه کاری و سازماندهی آن دانست و تصریح کرد: امور یک تشکیلات همیشه به یک میزان نیست و سازماندهی باید پویا و متغیر باشد؛ در نتیجه رتبه‌بندی به‌‌مثابه در چند سطح قرار دادن اعضای یک تیم را از نگاه قرآن کریم، کاری شایسته می‌دانیم. از نظر مدیریت همه نباید در یک تیم در یک سطح قرار داشته باشند، ممکن است تقوا همان معیار ارزشمندی افراد باشد؛ ولی اگر می‌خواهیم به کسی مسئولیت یا مدیریت بدهیم، باید سطح افراد را مشخص کنیم؛ حتی پیامبران نیز نزد خداوند سطح‌بندی داشتند.

مدیریت اقتضایی بحران

وی ادامه داد: قرآن کریم می‌فرماید به هرکس که جایگاه بالاتری بدهم، مسئولیت‌ بیشتری هم می‌دهم. آیات ۳۵ سوره فرقان و ۲۱ سوره اسراء به این مفاهیم اشاره دارند؛ در نتیجه تشکیلات و طراحی آن متناسب با اهمیت آن‌ها بسیار مهم است. در بخش سوم اکثر مدیران با شکست مواجه می‌شوند. از نظر قرآن کریم، گاهی مدیران تصمیمی می‌گیرند که دیگر اعضا از آن اطلاع ندارند. اصل هماهنگی در مدیریت تشکیلات اهمیت بسیاری دارد؛ یک مدیر باید بداند که همه از ذهن او اطلاع ندارند؛ در نتیجه باید به‌طور مستمر وضعیت تشکیلات را به اعضای دیگر اطلاع‌رسانی کند.

امینی بیان کرد: آیاتی که در خصوص این اطلاع‌رسانی، حداقل به دوستان نزدیک مدیر بیان شده، بسیار زیاد است که زیباترین آن‌ها، آیه ۲۹ سوره قصص به‌شمار می‌رود؛ حتی حضرت موسی(ع) در شرایط بحرانی نیز وضعیت را به همسفران و همسرش اطلاع و توضیح داد؛ سپس به اقدام دست زد. هماهنگی و اطلاع‌رسانی به‌موقع، موضوعی‌ست که در قرآن کریم بسیار تکرار شده و مورد تأکید قرار گرفته است.

وی اصل چهارم را تعالی تیم دانست و گفت: وضعیت افراد بعد از اینکه وارد تیم ما می‌شوند، باید با بعد از حضور آن‌ها در تیم ما متفاوت باشد؛ اعضا باید در سایه تیم ما احساس عزت‌مندی داشته باشند، نه اینکه احساس فرسودگی و فسیل‌شدن کنند. قرآن کریم برای اعطای این حس به اعضای خود نکاتی بیان کرده است، از جمله اعتمادسازی، آموزش‌های متناسب که باعث رشد علمی و مهارتی می‌شود، تزکیه‌کردن، تکریم اعضا، روحیه دریافت توصیه خیرخواهانه، خیرخواهی و آرزوی مغفرت برای همکاران خود داشتن، روحیه بخشش خطاهای همکاران، مشورت با دیگران و تقوامحوری.

رئیس خانه فناوری‌های فرهنگی اصفهان در خصوص مدیریت اقتضایی بحران گفت: سازماندهی و مدیریت امری پویا و متغیر است. مدیر باید صبور، دلسوز، مهربان، حکیم و دوراندیش بوده و اشراف علمی و اطلاعاتی بر سازمان خود داشته باشد. عارضه‌های مدیریت از نظر قرآن کریم، بی‌عدالتی، خیانت و بدبینی است که در آیه دهم سوره حشر آمده و نیز شتاب‌زدگی که مضمون آیات ۸۳ تا ۹۰ سوره طه است.