تاثیرپذیری فرزندان از والدین در خصوص فرهنگ كتاب و كتابخوانی، موضوعی است كه در سال های اخیر در میان خانواده رنگ باخته است. با وجود نفوذ و گسترش ابزارهای رسانه ای و تغیرات ارتباطی در سطح وسیع ، خانواده و رفتار والدین هنوز هم می‌تواند مهم ترین بستر برای ایجاد انگیزه و علاقه فرزندان به کتاب و کتابخوانی باشد.اگر شاهدیم که فرهنگ کتابخوانی به نحو شایسته در جامعه رواج ندارد و به عنوان یک نیاز و ضرورت مطرح نشده است علت آن را باید در محیط خانواده خانواده جست.
مطالعه و کتابخوانی از جمله مسائلی است که باید تربیت والدین را در آن بسیار تاثیر گذار دانست. محیط و فضای فکری والدین سبب میشود تا به صورت غیرمستقیم فرزندان تحت تربیت قرار گیرند. بدون تردید امروزه نقش مطالعه و کتابخوانی در رشد ذهنی، اجتماعی و احساسی کودکان اثبات شده و تأثیر کتاب، به‌ویژه بر رشد و توانایی‌های زبانی و خلاقیت کودکان را نباید نادیده گرفت.
كتاب خواني بستری است که فرزندان می توانند مهارت هاي اجتماعي را کسب کنند و تعامل و گفت وگو با ديگران و خوب گوش دادن را تمرین کنند. همچنین کتاب خواني، مجموعه لغات كودكان را پربار كرده و آنان را براي خواندن و نوشتن آماده تر می سازد.هر موقع ضرورت واقعی کتابخوانی و اهمیت آن برای عموم تفسیر و تعبیر شود، در آن صورت دیگر نباید کسی با مطلعه بیگانه باشد.
والدین کودک می توانند علاقه مستمر و بی پایان را به مطالعه و کتابخوانی در فرزندان ایجاد کنند به این صورت آنها برای فرزندان کتاب می خوانند و آنها به مرور علاقه به داستان و شعر پیدا می کنند و خودشان کم کم دنبال خواندن کتاب‌های مختلف می روند تا اینکه بالاخره به آن جایی می‌رسند که از کتاب لذت برده و با آن تفریح کرده و روز به روز به علاقه مندی شان افزوده می شود.
قدرت تخیل کودک در سنین بالاتر در شش تا نه سالگی رشد می‌کند و با مفاهیم آشنا می شود و درک کند. وقتی فرزند بتواند دنیای خیال و واقعیت را از هم تشخیص دهد دبه فکر کردن می پردازد.در چنان شرایطی خواندن آنها را با ناشناخته ها آشنا می کند.در این میان عادت به مطالعه، نقش مهمی ایفا می کند. بسیاری از پدر و مادر توقع دارند که فرزندانشان به مطالعه عادت کند.
پدر و مادر، به عنوان اولین معلم فرزندان می‌توانند شوق و انگیزه‌ی مطالعه را در آنها تقویت کنند. بدون شک، اگر والدین و افراد بزرگ‌ترِ خانواده به‌مطالعه علاقه‌مند باشند، فرزندان با مشاهده‌ای آنها، از بزرگان خانواده الگوگیری کرده و به مطالعه و کتاب‌خواندن می‌پردازند و پس از مدتی، مطالعه و خوانش کتاب، جزءی از کارهای مهم و عادات وی میشود.
سوالی که در این میان مطرح می شود این است که کتاب در خانواده های ما چه نقش جایگاهی دارد؟ آیا به عنوان یک ضروت فرهنگی در سبد خرید کالاهای فرهنگی خانه دیده می شود؟ آیا به همان میزان که به تغذیه جسم آنها اهیمت می دهیم و هزینه می کنیم به فکر تقویت روح آنها نیز هستیم؟ چقدر تلاش کرده ایم و وقت صرف می کنیم که فرزندان ما را با کتابخانه ها و کتابفروشی ها آشنا کنیم؟ پدر و مادر چندساعت از وقت شبانه روزی خود را در حضور فرزندان به مطالعه می پردازند آیا در خانه مکانی به نام کتابخانه وجود دارد؟
حتما تاکنون به چنین سوالاتی در ذهن اصلا توجهی نداشته ایم حال که متوجه شده ایم چه باید کردچه راه کارهایی می تواند در این امر ما را کمک کند.
چگونه پدر و مادر، می‌توانند فرزندان خود را به این مهم علاقه‌مند و تشویق کنند و باعث توسعه و تعمیق فرهنگ مطالعه در جامعه گردند؟ روش‌های زیادی وجود دارد که به مواردی اشاره می کنیم:
– یکی از مهم ترین روش های تربیتی شیوه ی الگودهی و ارائه مصداق است.تأثير الگو و نقش‌پذيري یک امری طبیعی است که در نهاد همه ی انسانها نهفته است.با استفاده از غريزه تقليد والدين مي‌توانند فرزندان خود را در خصوص امور تربیت و ارزشی همراه خود سازند.
امروزه متخصصین و کارشناسان بر این بارو اهستند که یادگیری مشاهده ای، فوق العاده قوی و ماندگار است . بخش قابل توجه ای از رفتار های و مهارت های کودکان و نوجوانان از طریق رفتار والدین و بزرگترها به وجود می آید. پس خانواده‌هايي كه پدر و مار علاقة زيادي به کتاب ومطالعه از خود بروز نمی دهند نباید انتظار داشت كه فرزندان به كتاب خواندن و مطالعه علاقه‌مند شوند.
مهم‌ترین مسئله در راستای ترویج فرهنگ مطالعه و جلب فرزندان‌این است که پدر و مادر خود در حضور فرزندان مطالعه کنند. این کار اگر همواره صورت گیرد سبب علاقه‌مندی ترغیب و تشویق و انگیزش فرزندان به کتاب و مطالعه می شود.اگر پدر و مادر عادت به مطالعه داشته باشند و بخشی از فعالیت های روزانه ی خود را به خواندن ومطالعه اختصاص دهند، کودک و نوجوانی که زندگی کردن را با آن ها به تجربه نشسته، این مهم را خیلی زود می پذیرد، با آن انس و الفت یافته و به کار می گیرد و از همه مهم تر با کتاب آشنا شده و می آموزد که مطالعه را در زندگی خود جز امورات ضروری احساس کند.آن ها باید ببینند که والدین از هر فرصتی برای مطالعه استفاده می کنید و از مطالعه لذت می برید. قطعا این کار به طور غیرمستقیم در آن ها تأثیرمی گذارد.
– قصه گویی در سنین کودکی و نوجوانی یکی از راه های ترغیب به مطالعه و کتابخوانی است.در این میان مادران نقش اصلی را در انگیزه سازی دارند. قصه گویی به عنوان پل ارتباطی کودکان و کتاب می تواند فرزندان را به کتاب علاقمند سازد.
قصّه و قصه گویی علاوه بر اینکه روابط عاطفی را تقویت می کند مي‌تواند قوه ی تخيّل، زمينة رشد و تكامل ذهنی شان را فراهم كنند. کودکان در حین شنیدن قصه از خیال می گذرند و آنرا رويدادي واقعي مي‌دانند همین امر باعث میشود که با علاقه و دقّت بيشتري به اين مطالب گوش دهند. این علاقه و شوق مهم است و مي‌تواند انگیزه و عادت انها را به کتابخانی بیشتر کند.
در حقيقت ما با قصه‌گويي لذّت و شيريني كتاب و مطالعه را به كام كودكان مي‌ريزيم و كودك وقتي بدانند كه چنين قصه‌هايي شيرين و خيال‌انگيز محصول كتاب است، در آرزوي آن است كه خودش هم بتواند به‌زودی كتاب به دست بگيرد .در چنین صورتی برای خواندن بیشتر انگیزه پیدا می کند.
اگر رابطة کودک با کتاب را به‌صورت یک رفتار بررسی کنیم، خواندن قصه برای خردسالان نخستین مرحله خواهد بود؛ کودکان از کتاب‌های رنگی و متنوع و شکیل خوششان می‌آید.
نوع ارتباط گیری کودک با کتاب، فقط از راه خواندن داستان و قصه بلکه بازی با خود کتاب، ورق زدن آن و حتی خط‌خطی کردن آن نیز باعث انس بیشتر او با کتاب میشود.
با تهیه کتابهایی که مطابق سن وسال آنهاست کار شروع شود اگر دقت کرده باشد کودکان بیشتر به کتاب‌هایی‌که حاوی تصاویر رنگی و قصه‌های شیرین و کودکانه باشد، بیشتر انس می‌گیرند و دوست دارند، از همین‌جاست که کودک، روز به‌روز به‌کتاب علاقه‌مند شده و می‌کوشد که آن‌چه را که از کتاب‌ها آموخته است، در ذهن خود جا داده و ترسیم کند و آن را کم‌کم به هم‌سن و سال و دیگران بیان کند.
-خواندن کتاب با صدای بلند، علاوه بر این که دایره لغات بچه ها را بهبود می بخشد به آنها می آموزد که چگونه با حالت و لحن مناسب بخوانند. برای اینکه کودکان تمرکز داشته باشند و رضایت شان جلب شود باید کتاب را با احساس، با صدای واضح و با لحن مناسب بخواند.
برای کودکان خود با شیوه های جذاب کتاب را بلند خوانی و بازخوانی کنید تا درآن میل وشوق به خواندن ترغیب شود ولذت درک آن را از طریق تصاویرذهنی که شما از لحن ونوع خواندن انتقال می دهید را حس کنند.
– درصورت امکان همراه فرزندان خود در کتابخانه های عمومی مراکز فرهنگی عضو شوید و به صورت امانی از آن ها کتاب امانت بگیرید.همچناتکه وقت می گذارید و برای خرید مواد غذایی به فروشگاه های بزرگ می روید به صورت خانوادگی نیز به کتابفروشی ها و نمایشگاه های کتب سر بزنید و با تازه های کتاب و نشر آشنا بشوید.خرید کنید و لذت خرید کالاهای فرهنگی بالاخص کتاب را به انان انتقال دهید .همراهي و همدالی با فرزندان برای رفتن به کتابفروشی کتابخانه به او مي‌فهمانند كه اين كار آن‌قدر ارزش دارد كه من همراه تو مي‌آيم و وقت خود را در اين راه صرف مي‌كنم.
– در ایام و مناسبت های مختلفی که هدایا و جوایزی برای فرزندان خریداری می کنید کتاب را فراموش نکنید . این کار نیکو باعث می شود تا فرزند شما یادبگیرند که به دوستان،همسالان و کسانی که دوست شان دارد کتاب هدیه کند و این فرهنگ را نیز خودبخود به آن ها انتقال دهد.
بنابراین از آنجایی که که زمینه‌ی اولیه فرهنگ ترویج کتابخوانی از خانواده شروع میشود و والدین نقش آغازین و مهمی در ترویج فرهنگ مطالعه در جامعه ایفا می‌کنند والدین همواره به عنوان الگوهای رفتاری نقش بسزایی در تربیت روانی، فکری و اجتماعی شدن فرزندان خود دارند.و بدون شک بهترین و آسان ترنی راه ترویج فرهنگ مطالعه از خانواده آغاز میشود. باید تلاش کرد هر چه بیشتر نسبت به ترویج و تعمیق فرهنگ کتاب و کتابخوانی اقدام کنیم، تا هم جامعه‌ای بالنده و پویا باشیم و هم فرزندان خوبی را تربیت کنیم.
احمد خیری، رئیس کتابخانه، نشر و اطلاع رسانی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان
