امام خمینی(ره) به‌عنوان رهبر انقلاب ۵۷ و بنیان‌گذار نظام جمهوری اسلامی، تأثیرگذارترین شخصیت در تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌رود. ایشان در کنار وجه سیاسی شخصیت خود که به سبب رهبری انقلاب، قرائت جدید از نظریه ولایت فقیه و تأسیس نظام جمهوری اسلامی بسیار پررنگ است، ابعاد برجسته دیگری نیز داشت که به صاحب رأی بودن در فقه و اصول، فلسفه، عرفان و اخلاق و سلوک اخلاقی و رفتاری مربوط می‌شود. بنابراین، جامعیت و تأثیرگذاری شخصیت و اندیشه‌های امام(ره) باعث شد تا نویسندگان و پژوهشگران، آثار متعددی در خصوص تاریخ زندگی و سیره نظری و عملی ایشان به رشته تحریر درآورند. حجت‌الاسلام علی محزونیه، مبلغ تخصصی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، استاد حوزه و دانشگاه و کتابشناس در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان به معرفی تعدادی از این آثار پرداخته است:
کتاب‌هایی که درباره امام خمینی(ره) نوشته شده، در یک تقسیم‌بندی کلی، به دو دسته تقسیم می‌شود؛ یکی کتاب‌های متعددی که به روزشمار زندگی، تاریخ حیات، فراز و فرودها و بیان خاطراتی از زندگی ایشان می‌پردازد و از میان آنها می‌توان به «سه دیدار» اثر توانای مرحوم نادر ابراهیمی اشاره کرد که از سه منظر، به بیان زندگی امام خمینی(ره) پرداخته و از زوایای مختلف، زندگی ایشان را واکاوی و بررسی کرده است.
«عبد صالح خدا» نیز اثر دیگری در این زمینه به‌شمار می‌رود که مجموعه نفیس و نسبتاً جامعی از خاطرات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره امام خمینی(ره) را روایت می‌کند و محصول مؤسسه ایمان جهادی(صهبا) با همکاری مرکز اسناد انقلاب اسلامی است.
کتاب دیگری که می‌توان از آن یاد کرد، «پابه‌پای آفتاب» نام دارد، تألیف امیررضا ستوده که مجموعه‌ای شش جلدی بوده و خاطراتی ناب از نزدیکان امام خمینی(ره) در خصوص زندگی شخصی و ویژگی‌های شخصیتی ایشان گردآوری کرده است.
دسته بعدی کتاب‌ها، آثار متعددی است که درباره اندیشه‌ها و دیدگاه‌های امام خمینی(ره) به رشته نگارش درآمده و از میان آنها می‌توان به «جدال دو اسلام؛ جدال اسلام ناب محمدی و اسلام آمریکایی، گزیده جلد بیست‌ویکم صحیفه امام» اشاره کرد. این کتاب به تبیین نوع نگاه امام(ره) به اسلام حقیقی و نسخه بدل آن که از سوی مخالفان اسلام برای مبارزه با این دین الهی مطرح شده و مرحوم امام از آن با عنوان اسلام آمریکایی یاد می‌کردند، می‌پردازد و تقابل این دو اسلام و ویژگی‌های آنها را نشان می‌دهد.
«سیری در ساحل» تألیف مرحوم آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی از دیگر آثار در این زمینه به‌شمار می‌رود که در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به زیور طبع آراسته و ابعاد شخصیتی امام(ره) در عرصه‌های علمی، عرفانی، اخلاقی، سیاسی، اجتماعی و مدیریتی را تبیین کرده است.
«بنیان مرصوص امام خمینی(ره) در بیان و بنان» مجموعه گفتارهای حکیم متأله و مفسر فرزانه قرآن کریم، حضرت آیت‌الله جوادی آملی درباره شخصیت و اندیشه‌های امام خمینی(ره) و مبانی دینی انقلاب اسلامی به‌شمار می‌رود. در این کتاب، به تبیین نیابت عالمان دینی و به‌ویژه امام خمینی(ره) از انبیای الهی و ائمه اطهار(ع) و تأسی ایشان از حرکت اباعبدالله الحسین(ع) پرداخته شده و در پایان نیز توضیحاتی درباره نامه امام(ره) به گورباچف، رهبر اتحاد جماهیر شوروی سابق آمده که حامل این نامه، حضرت آیت‌الله جوادی آملی بود. این کتاب با تنظیم محمدامین شاهجویی در نشر اسرا چاپ و منتشر شده است.
از دیگر آثاری که در زمینه تبیین اندیشه‌های امام خمینی(ره) می‌توان از آن یاد کرد، کتاب «سیره آفتاب؛ سیری در سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(ره)» تألیف حسن قدوسی‌زاده و ناشر آن، دفتر نشر معارف است. این کتاب به‌صورت فشرده، در دو بخش تألیف شده؛ بخش اول، توصیه‌های اخلاقی و عرفانی امام(ره) به فرزندشان، مرحوم سیداحمد خمینی و بخش دوم نیز گزیده‌ای از سیره عملی امام(ره) در عرصه‌های فردی، خانوادگی، اجتماعی و عبادی است که از میان کتب گوناگون استخراج و به‌صورت مناسبی فصل‌بندی شده است.
کتاب دیگر، «منظومه فکری امام خمینی(ره)» نام دارد، تألیف حجت‌الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه که در سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است. مؤلف در این کتاب، در قالب منظومه‌ای به تبیین بینش، منش و رفتار امام خمینی(ره) در عرصه‌های مختلف می‌پردازد.
«سلوک ذیل شخصیت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه» تألیف استاد اصغر طاهرزاده نیز در ۱۷ جلسه به شخصیت اشراقی و اندیشه‌های امام خمینی(ره)، جایگاه انقلاب اسلامی در دوران معاصر و چگونگی سلوک و طی مقامات انسانی در عصر حاضر ذیل شخصیت امام (ره) به‌عنوان شاگرد برتر اهل بیت عصمت و طهارت(ع) می‌پردازد.
اصل نظریه ولایت فقیه مورد اتفاق همه فقها بوده و به تعبیر لطیف صاحب کتاب گران‌سنگ جواهرالکلام، مرحوم شیخ محمدحسن نجفی، «کسی که ولایت فقیه را قبول نداشته باشد، طعم فقه را نچشیده است». اختلاف میان فقها در خصوص ولایت فقیه، نه در اصل مسئله، بلکه به شمول ولایت فقیه مربوط می‌شود و مرحوم امام گستره زیادی برای ولایت فقیه قائل است. البته قبل از ایشان، مرحوم نراقی نیز در آثار خود به این موضوع پرداخته بود و امام(ره) مسئله ولایت فقیه را در درس‌های خارج خود در نجف مطرح کرد که ماحصل این مباحث در کتابی به نام «ولایت فقیه» گردآوری شده است. نظریه ولایت فقیه، معیار اندیشه سیاسی امام(ره) به‌شمار می‌رود و ایشان قائل به این بود که فقیه جامع‌الشرایط فقط وظیفه بیان احکام را به عهده ندارد، بلکه در صورت مناسب بودن شرایط، موظف به اجرایی کردن تعالیم دین نیز هست و چون لازمه این کار، تشکیل حکومت است و از طرف دیگر، دین ابعاد اجتماعی دارد و تعالیم اسلامی نیز در هیچ عصری از جمله عصر غیبت تعطیل‌بردار نیست، پس وظیفه فقیه جامع‌الشرایط این است که در صورت مساعد بودن شرایط، به تشکیل حکومت اسلامی در عصر غیبت با هدف اجرایی کردن تعالیم دین اقدام کند. مرحوم امام نیز بر همین اساس، به قیام و انقلاب اقدام کرد.
در خصوص ولایت فقیه، کتاب‌های مختلفی به رشته نگارش درآمده است، ولی از بهترین آنها می‌توان به کتاب «ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت» تألیف شاگرد برومند امام(ره)، حضرت آیت‌الله جوادی آملی اشاره کرد که در نشر اسرا به زیور طبع آراسته شده است.
به نظر می‌رسد، آنچه درباره امام(ره) باید بیشتر به نگارش دربیاید و یکی از ضرورت‌های عصر حاضر به‌شمار می‌رود، پرداختن به زندگی ایشان با رویکرد تربیتی و الگوبرداری است که در این خصوص، شخصیت امام(ره) و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری شخصیت ایشان را به‌صورت دقیق واکاوی کند و سپس به ابعاد الگوبرداری از این شخصیت به‌صورت مصداقی و جزئی بپردازد.
