وی افزود: در واقع فلسفه سنگ آسیابی است که همه علوم را در ساختن یک نظام تمدنی در مسیر سیر الی الله به گردش درمی‌آورد یعنی نه تنها همه علوم را به رسمیت می‌شناسد بلکه فلسفه علمی اقدام‌گر است. منطقی و طبیعی است که وقتی صدرا صحبت از مدینه فاضله و نظام عدالت اجتماعی می‌کند، شاخص‌های عینی و ملموس در اختیار ما بگذارد، زیرا فلسفه بناست مبانی فکری یک اقدام اجتماعی و تمدنی را برای انسان فراهم کند.
امامی جمعه با بیان اینکه ملاصدرا چند شاخصه را برای مدینه فاضله بیان کرده است، ادامه داد: اول اینکه غذا، مسکن و لباس نمی‌تواند برای برخی وجود داشته باشد و برای برخی نباشد و همه باید از آن بهره ببرند؛ اینکه چه تعداد خانواده‌ها از نداشتن لباس و مسکن و غذای خوب بی بهره هستند، همچنین شاخصه دیگر نظام سلامت ابدان و عمومی بودن آن است که کاملا قابل اندازه‌گیری است، کمبود و یا نبود متاع دنیا هم به عنوان شاخصه کاملا کمی هم مطرح است، در اینجا ملاصدرا از ارتباط قلت متاع دنیا با کسادی تولید و کسب و تجارت سخن گفته است؛ شاخصه دیگر امنیت شغلی و سرمایه است که الاقتدار علی اغتناء الاموال تعبیر شده است.
استاد دانشگاه اصفهان تصریح کرد: شاخصه دیگر هم ارتباط سیاست عادله با تخصیص منابع یعنی شاخصه ارتباط بیان عدالت اجتماعی و نظام توزیع است و شاخصه دیگر شکل‌گیری استیلاهای مالی است. شاخصه بعدی بهره‌برداری یا عدم بهره‌برداری از منابع است که صدرا با توجه به زمان خود بر روی آن دست گذاشته بود.
وی اضافه کرد: شاخصه دیگر که بسیار مهم است تاکید بر مشارکت همه شهروندان در ساختار نظام اجتماعی و سیاسی است، امروزه با عنوان نرخ مشارکت مطرح و کاملا قابل اندازه‌گیری است و شاخصه دیگر هم چشیدن لذت زندگی و آسایش و آرامش اجتماعی است که امروز با عنوان نرخ امیدواری مطرح است.
وی اظهار کرد: ملاصدرا در تبیین این مقولات به کلیات بسنده نکرده و به جزئیات هم پرداخته است؛ ابن مباحث نشان می‌دهد حکمت متعالیه ظرفیت زیادی برای مبانی برنامه‌ریزی اجتماعی دارد و در حقیقت نظم اداره مدینه یک نظام مبتنی بر کار کارشناسی است.
امامی جمعه بیان کرد: ملاصدرا به این مسئله توجه دارد که نظام توحیدی در مقام نظر، مقدمه برای رسیدن به نظام توحیدی در مقام عمل است لذا عمران و آبادانی دنیا و آخرت دو مسئله لاینفک از یکدیگر هستند و وقتی فیلسوف چنین فرایندی را در دستور کار قرار دهد این مسائل را به عنوان موضوعات کلیدی مطرح می‌کند.
وی افزود: البته ملاصدرا نگاه دیگری هم به مناسبات میان علم، صنعت و طبیعت دارد، و آن سوق دادن به سمت شاخصه‌های کیفی است و اگر این دو دسته شاخصه مکمل هم نباشند باعث پیدایش و بروز ناهنجاری‌های سیاسی و اجتماعی عدیده می‌شود. نگاه کیفی صدرا دقیقا از متن وجودشناسی صدرا نشئت می‌گیرد زیرا اصل الاصول عدالت اجتماعی و مناسبات میان صنعت، حکمت و طبیعت ناظر به فلسفه خلقت است و اینکه همه انسان‌ها برای این خلق شده‌اند تا کمال وجودی آنها بروز یابد و چون زندگی فردی برای انسان محال است، بنابراین نظام اجتماعی باید طوری باشد که امکان بروز کمال را برای همه فراهم کند.
استاد دانشگاه اصفهان گفت: بزرگترین اتفاق در عالم فلسفه کشف و رسیدن به حقیقت و منبع حیات است؛ ما خیلی سطحی از اثبات واجب الوجود بالذات و برهان صدیقین عبور می‌کنیم ولی توجه نداریم که به چه حقیقیت رسیده‌ایم و مرتبه بعدی تعقل، تامل است. در اینجا احساس وجود خدا به احساس حضور خدا تبدیل می‌شود و اتفاقی بزرگتر از این در عالم نیست.
وی بیان کرد: مهمترین اتفاق بعد از اثبات واجب‌الوجود به صورت عقلی و اینکه او مبدا و مرجع تمامی کمالات است، واجب‌الوجود از امر شناختنی تبدیل به امر خواستنی می‌شود؛ اولین نقطه اتصال میان حکمت نظری و عملی هم در همین‌جا رخ می‌دهد.
وی گفت: مناسبات میان انسان با انسان‌ها و طبیعت و صنعت هم در پرتو مقوله شناخت و خواستن واجب‌الوجود است و رابطه ما با او چیزی جز عشق‌ورزی نیست و در اینجا میان محبت و معرفت اتصال ناگسستنی مطرح است که ملاصدرا به صراحت به این حقیقت اشاره دارد و گفته است که «ان المحبة عین المعرفه…». در واقع هر قدر معرفت ما ارتقاء یابد در حقیقت محبت و عشق ما هم به خدا افزایش خواهد یافت.
۳ قوه کلیدی در انسان
وی با بیان اینکه انسان دارای سه قوه کلیدی عقل عملی، عقل نظری و اراده است، گفت: انسان بر حسب عقل نظری، عالم می‌شود و به لحاظ عقل عملی طالب و برحسب اراده عامل می‌شود؛ براین اساس نیل به محبوب و معشوق اولین قاعده حکمت عملی است؛ دومین قاعده در حکمت عملی هم این است که همه آنچه محبوب او هست محبوب انسان هم خواهد بود یعنی در حقیقت به تصریح صدرا عشق به هر کس و هر چیزی عشق به لوازم و آثار آن هم هست.
استاد دانشگاه اصفهان اضافه کرد: ملاصدرا همه مخلوقات را تصنیف و کتاب خدا می‌داند و اجزای عالم را خط و خطوط این کتاب برشمرده است؛ در اسفار فرموده است که خداوند یگانه فاعل نقش و تصویر است، و اگر عشق به خدا عشق واقعی باشد از دل آن عشق به طبیعت و انسان‌های دیگر و همه طبیعت بیرون می‌آید لذا باید عشق به علوم و عالم(همه علوم) هم داشته باشیم چون درصدد کشف و توصیف مصنوعات و تصنیفات الهی است.
وی افزود: صدرا در تفسیر قرآن بیان کرده است که زمین مادر انسان است و شفقت او از مادر هم بیشتر است، زیرا انسان را به صورت‌های مختلف تغذیه می‌کند یعنی زمین باید مورد اکرام قرار بگیرد؛ در اینجا به جنبه‌های زیست محیطی از منظر فلسفه صدرا می‌رسیم که ما را به توجه به زیبایی‌های طبیعت سوق می‌دهد.
امامی جمعه اظهار کرد: ملاصدرا معتقد است که اگر همه علوم و معارف که یکی از آنها علم اخلاق و ادب است به صورت عمومی در جامعه تعلیم داده شود، انسان‌ها واجد ویژگی‌های خاصی می‌شوند که او چند ویژگی مانند قلب لطیف، طبع دقیق، ذهن صاف و نفس رحیمه را نام برده است. از منظر وی تاثیر تعلیم متوازن علوم باعث می‌شود تا سطح فرهنگ ارتقاء یافته، زیبایی کمالات اخلاقی و علمی بروز و ظهور یابند و در جامعه عشق‌های مبتنی بر زیبایی شناسی جریان یافته و عشق‌های مبتنی بر غریزه را در حاشیه قرار می‌دهد.
