عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان افزود: بحثی که در خصوص فضای مجازی و خانواده مطرح می‌شود، این است که آیا والدین به فرزندان خود یاد داده و اجازه می‌دهند که چگونه از امکانات تکنولوژیک استفاده کنند، یا اینکه فرزندان به والدین خود یاد می‌دهند که چگونه می‌توانند از فضای مجازی یا امکانات جدید استفاده کنند.
وی ادامه داد: پاسخ این است که معمولاً نسل‌های جدید هستند که نحوه و شیوه استفاده از فضای مجازی را به نسل‌های قدیم‌تر یاد می‌دهند از همین رو معلمان اولین گروه‌هایی هستند که باید از فضای مجازی به شکل مطلوب و مناسب استفاده کنند و انتقال‌دهنده این تکنولوژی‌ها به نسل بعدی باشند، چرا که اگر این اتفاق نیفتد، نمی‌توانیم محتوا را به شکل مطلوب و مناسب انتقال دهیم، بنابراین تأکید بر این است که والدین انتقال‌دهنده و آموزش‌دهنده در فضای مجازی باشند.
تقی‌پور در ادامه صحبت‌های خود تصریح داشت: در خصوص فضای مجازی، نوعی گونه‌شناسی و دسته‌بندی کاربر وجود دارد که شامل کاربرهای تولیدکننده، خوش‌صحبت، منتقد، گردآورنده، پیوسته و پیوستگان، تماشاگران و غیرفعالان می‌شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان در ادامه خاطرنشان کرد: از طرف دیگر، در مباحث روانشناسی و جامعه‌شناسی خانواده، از گذشته تاکنون، دو نوع خانواده گسترده و هسته‌ای وجود داشته است، در خانواده‌های گسترده، جمع کثیری شامل پدر و مادر و تعداد زیادی فرزند با هم زندگی می‌کردند و فرزندان بعد از ازدواج در همان خانه پدر و مادر ساکن می‌شدند و تعداد اعضای خانواده بیشتر می‌شد.
وی بیان داشت: خانواده‌های هسته‌ای همین خانواده‌های امروز هستند که فیزیک خانه‌هایشان را از هم جدا کرده‌اند، خانه‌های بزرگ قدیمی با تغییر در اندازه، معماری و نقشه‌کشی، به خانه‌های آپارتمانی، مستقل و مجزا با همه امکانات تبدیل شده‌اند، همه چیز به صورت اختصاصی برای همه وجود دارد و تعداد فرزندان به یک یا دو فرزند کاهش یافته است.
رشد تکنولوژی و سبک‌های متفاوت زندگی
تقی‌پور اذعان داشت: به موازات رشد تکنولوژی و تغییرات فرهنگی ناشی از آن، اشکال جدیدی از خانواده مطرح شده است؛ مثل خانواده تک سرپرست و تک والد که فرزندان به دلیل فوت، طلاق و هر دلیل دیگری فقط با پدر یا فقط با مادر خود زندگی می‌کنند.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان در ادامه صحبت‌های خود مطرح کرد: نوع دوم، خانواده ناتنی یا بازتاسیسی است که زن و شوهر قبلاً ازدواج دیگری داشته و فرزند یا فرزندانی از ازدواج اول خود دارند، ولی مجدداً ازدواج می‌کنند و فرزندان ازدواج قبلی‌شان در کنار هم قرار می‌گیرند.
وی اضافه کرد: نوع سوم، خانواده اجدادی است که در کشورهایی مثل ژاپن و انگلیس مجدداً نسبت به این نوع خانواده‌ها گرایش به وجود آمده و اعضای یک خانواده همراه با والدین زن و شوهر در یک جا زندگی می‌کنند و تعداد فرزندانی که به دنیا می‌آورند، بیشتر است، حتی در انگلیس، طرحی برای زایمان در محیط خانه وجود دارد و معتقدند خانواده اجدادی می‌تواند جلوی بسیاری از آسیب‌ها را در خانواده جدید بگیرد، چون نسل جدید به ارتباط مستقیم با نسل قبلی خود نیاز دارد.
تقی‌پور ادامه داد: نوع دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، خانواده میان‌نسلی یا چند نسلی است که نوه‌ها یا نتیجه‌ها هنگام ازدواج اگر پدربزرگ و مادربزرگ‌شان در قید حیات باشند، ترجیح می‌دهند که محل سکونت‌شان نزدیک آنها باشد، یا نزد آنها زندگی کنند که این نوع خانواده در ژاپن بسیار دیده می‌شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان افزود: نوع پنجم، خانواده چندهمسری است که معمولاً مرد دو همسر یا بیشتر اتخاذ می‌کند، البته در مناطقی مثل شمال چین یا تبت، شکل معکوس این نوع خانواده نیز وجود دارد.
وی در ادامه گفت: نوع ششم، خانواده هم‌خانه یا بدون ازدواج است که در ایران با نام ازدواج سفید شناخته می‌شود و در آن زن و مرد بدون ازدواج در کنار هم قرار می‌گیرند که آسیب‌زا است و نوع هفتم، خانواده هم‌جنس است که گونه‌ای آسیب‌زا محسوب می‌شود و اولین کشوری که به طور قانونی اجازه آن را داد، انگلیس بود.
تقی‌پور خانواده مشترک با حیوان را نوعی دیگر از خانواده‌های شکل گرفته به موازات رشد تکنولوژی و تغییرات فرهنگی ناشی از آن دانست و ابراز داشت: در خانواده مشترک با حیوان، اعضای خانه در کنار خود از یک یا چند حیوان نگه‌داری می‌کنند که این گونه از خانواده‌ها در ایران نیز بسیار زیاد شده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان اضافه کرد: نوع بعدی، خانواده متقارن است و این نوع زمانی مطرح شد که زنان شاغل در کنار مردان شاغل به صورت برابر شروع به کار کردند و این کار برابرِ بیرون از خانه زنان و مردان باعث شد که درون خانواده نیز کار و نقش برابر ایجاد شود و فعالیت‌هایی که تا قبل از این صرفاً نقش زنانه به حساب می‌آمد، دیگر صرفاً نقش‌های زنانه نباشد، یا کارهایی که در محیط خانواده فقط مردان انجام می‌دادند، زنان نیز آن را انجام دهند.
وی در ادامه صحبت‌های خود متذکر شد: نوع دهم، خانواده بدون فرزند است که حتی افرادی عدم فرزندآوری را به عنوان شرط ضمن عقد مطرح می‌کنند، در حالی که در ازدواج اسلامی، هر شرطی نمی‌توان داشت و بعضی از شروط باعث ابطال قرارداد ازدواج می‌شود، کشورهای پیشرو در این زمینه، سوئد، نروژ و استرالیا هستند و اکنون در ایران نیز این پدیده وجود دارد.
تقی‌پور افزود: نوع بعدی، خانواده خوانده یا پرورشی نام دارد که بیشتر در آمریکا شایع است و بچه‌هایی که در خانواده مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرند، وقتی اعتراض می‌کنند و اداره بهزیستی و خدمات اجتماعی اعتراض آنها را پیگیری می‌کند از همین رو می‌توانند به طور موقت با خانواده دیگری زندگی کنند.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان یادآور شد: در گونه‌ای دیگر می‌توان به خانواده حرفه‌ای و اجتماعی اشاره کرد که در روانشناسی مطرح است و زمانی که بچه‌ها با والدین خود مشکل پیدا می‌کنند و پدر و مادرها به هر دلیلی قدرت کنترل و مدیریت فرزند خود را ندارند، این بچه‌ها به خانواده‌های حرفه‌ای فرستاده می‌شوند که در آنجا والدین فقط بازیگرند و نقش پدر و مادر را برای کودک بازی می‌کنند و در ازای آن دستمزد دریافت می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: از انواع دیگر خانواده می‌توان به خانواده چندنژادی و چند فرهنگی، خانواده اشباع شده و خانواده شبکه‌ای و مجازی اشاره کرد که در خانواده مجازی، یکی از ابعاد ارتباطی را فضای مجازی به خود اختصاص می‌دهد.
فرصت‌ها و تهدیدات فضای مجازی در تغییر سبک زندگی
تقی‌پور با بیان اینکه فضای مجازی در خانواده می‌تواند اثرات مثبت و منفی به دنبال داشته باشد، گفت: تولید محتوا متناسب با هویت ایرانی اسلامی و کمک به بازتولید این هویت، تقویت سبک زندگی ایرانی اسلامی، استفاده از خدمات الکترونیک، بستر همگانی برای کسب اطلاعات و کنترل و مدیریت محیط‌زیست، استفاده از مراجع مشورتی و به اشتراک‌گذاری تجارب می‌تواند از اثرات مثبت فضای مجازی باشد.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان تصریح کرد: یکی از نخستین مسائلی که فضای مجازی با خودش به همراه می‌آورد، تبلیغات و تغییرات فرهنگی است که باعث می‌شود بر فضای داخل خانواده نیز تأثیرگذار باشد.
وی دو مسأله مادی و معنوی را دو موضوع تأثیرپذیر خانواده در فضای مجازی دانست و اضافه کرد: در خانواده، دو مسئله از طریق فضای مجازی تحت تأثیر قرار می‌گیرد، مسائل مادی و معنوی، مسائل مادی شامل تغییر غذا، پوشاک، امنیت، مسکن و موسیقی است.
تقی‌پور با اشاره به آنکه تغییر در شکل فیزیکال مسکن را یکی از تاثیرات فضای مجازی همچون اینستاگرام بر خانواده است، متذکر شد: شبکه‌های اجتماعی هیچ وقت به یک‌باره سراغ کلیت فرهنگ و خانواده نمی‌روند، بلکه لایه‌های جزیی و زیرین را پیدا کرده و با استفاده از این لایه‌ها، کلیت را به کنترل درمی‌آورند.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان ادامه داد:برای مثال ابتدا روی غذا و خورد وخوراک کار می‌کنند و وقتی غذا تغییر می‌کند، بخشی از عادت‌های روزمره ما نیز عوض شده و شکل جدیدی به خود می‌گیرد که این شکل و گونه جدید وارد ساختار روابط اجتماعی ما می‌شود.
وی به تبیین تأثیر فضای مجازی نسبت به فضای معنوی و ارزشی خانواده‌ها پرداخت و گفت: در بعد معنوی به ارزش‌ها، هنجارها، آداب و رسوم، روابط خانوادگی، ازدواج، جنسیت، فرهنگ و مفهوم زیبایی‌شناختی توجه می‌شود.
تقی‌پور افزود: همچنین در خصوص ارزش‌ها، به اعتماد، احترام به قانون، احترام به مذهب، صداقت، ایمان، ابتکار، سخت‌کوشی، روحیه وطن‌پرستی، اتحاد، همزیستی و مفید و مؤثر بودن اهمیت داده می‌شود.
هنجارهایی که فضای مجازی آنها را ضد هنجار کرده است
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان وی تصریح داشت: یکی از هنجارهایی که در فضای مجازی به ضد هنجار تبدیل شده، سهولت طلاق و استفاده از مواد مخدر، سیگار، الکل و… است که سن استفاده از آن روز به روز در ایران کاهش می‌یابد.
وی خاطرنشان کرد: خودکشی، نابرابری اجتماعی، مفهوم خانواده و اضافه شدن اعضا و شکل‌های جدید نیز را از دیگر مباحث مطرح در فضای مجازی بیان کرد و اذعان داشت: بسیاری از الگوها نیز از شبکه‌های اجتماعی گرفته می‌شود، مثل تغییر در مدل‌ها و الگوهای ازدواج که اکثراً سبک زندگی غربی را تبلیغ کرده و انتقال می‌دهند.
جنسیت، سرابی که فضای مجازی برای پسران ساخته است
تقی‌پور یکی دیگر از موضوعات مورد توجه در فضای مجازی را بحث جنسیت دانست و افزود: فضای مجازی، مفاهیم جنسیتی را به شدت مختلط کرده است، ما طی پژوهشی، با مادران در خصوص استفاده پسران ۱۳ تا ۱۸ سالشان از فضای مجازی مصاحبه کردیم و جالب است که از میان ۲۹ نفری که مصاحبه با آنها انجام شد، ۲۷ نفر از مادران اعلام کردند که استفاده فرزندشان از فضای مجازی باعث شده که تمایل وی به تغییر فیزیک مردانه‌اش زیاد شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان با تأکید بر اینکه در جامعه خودمان هم با تنوع کاربر در فضای مجازی مواجه هستیم و هم با تنوع خانواده، ادامه داد: تمام انواع خانواده که از آنها نام بردیم، در جامعه امروز قابل مشاهده است و هر چقدر بخواهیم خانواده را در شکل سنتی‌اش و در خوش‌بینانه‌ترین حالت، به شکل هسته‌ای حفظ کنیم، تکنولوژی‌های جدید، فضای مجازی و تغییرات فرهنگی فرزندان‌مان، به شدت ما را به سمت خانواده‌هایی با اشکال جدیدتر سوق می‌دهد و این تغییرات، اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
وی اضافه کرد: البته نمی‌توانیم در برابر آن بی‌تفاوت و منفعل باشیم و مجبوریم با شناسایی راهکارهایی که باعث می‌شود اول اینکه به یک فضای ناشناخته کشیده نشویم ودوم کنترل و مدیریت در این فضا داشته باشیم، عملکرد خود را تغییر دهیم.
نقش محوری مادر در کنار پدر در خصوص مسائل مدیریتی
تقی‌پور به نقش محوری مادر در کنار پدر در خصوص مسائل مدیریتی اشاره کرد و گفت: با الگوهای قدیمی نمی‌توان فضای مجازی را مدیریت کرد و این الگوها باید رفتاری باشد از همین رو تسلط و آشنایی مادر با امکانات تکنولوژیکی، فنی و شبکه‌ای به شدت مؤثر و کلیدی است چرا که فرزندان بخش عمده‌ای از وقت خود را در کنار مادر سپری می‌کنند و بسیاری از مسائل و مطالب از طریق مادر به آنها منتقل می‌شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان در ادامه صحبت‌های خود بیان کرد: نکته دوم در خصوص مدیریت فضای مجازی، نحوه استفاده از آن است، برای استفاده از هر وسیله‌ای که ما را به فضای مجازی متصل می‌کند، باید جای مشخص و ثابتی را در خانه به آن اختصاص دهیم و لوازم مرتبط با فضای مجازی در آنجا قرار داشته باشد و هر کس که می‌خواهد شبکه‌های اجتماعی خود را چک کند، در این مکان حضور یافته و وقتی کارش تمام شد، وسیله خود را همان‌جا بگذارد و همه در هر حالتی مشغول چک کردن فضای مجازی نباشند.
فضای مجازی در خانواده شکل خصوصی نداشته باشد
وی تصریح کرد: بهتر است از وسایل تکنولوژیکی مشترک در خانواده استفاده کنیم و حتی در حال حاضر که بچه‌ها برای آموزش مجازی از تلفن همراه و تبلت استفاده می‌کنند، این وسایل رمز نداشته باشد و فضایی مشترک محسوب شود، حتی می‌توانیم در گروه‌هایی که فرزندان‌مان در آنها فعال‌اند، مشارکت کنیم و این اشتراک در استفاده از فضای مجازی، حداقل تا ۱۳ سالگی بین مادر و فرزند لازم است و اگر این فرصت برای پدر نیز فراهم شود، بسیار بهتر است.
تقی‌پور اضافه کرد: والدین فضاهای بسیار خصوصی در تلفن همراه، تبلت و لپ‌تاپ خود نداشته باشند و در محیط خانواده نباید این‌گونه تبلیغ شود که فضای مجازی به اندازه مسواک خصوصی است، این مربوط به محیط بیرون است تا از آن سوءاستفاده و بهره‌برداری نادرست نشود.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان در پایان صحبت‌های خود خطاب به والدین گفت: والدین باید زودتر از فرزندان‌شان به نرم‌افزارها و شبکه‌های اجتماعی دسترسی داشته باشند. حدود ۷۵ شبکه اجتماعی فعال در ایران وجود دارد، ولی طبق آمار، والدین ۱۰ مورد از آنها را هم نمی‌شناسند، در حالی که حتماً باید گونه‌بندی شبکه‌های اجتماعی را شناسایی کنند.
