در وحدت اسلامی، باید نگاهی جهان‌شمولانه به اسلام و مسلمان کرد و بر سکوی اصلاح ایستاد و نگاه خود را از تفاوت میان فرقههای مسلمانان و هم‌‌مذهبان و اغیار برداشت و داوری میان مذاهب و فرقهها و تقسیم بهشت و دوزخ میان مسلمانان را به محیط علمی صرف سپرد. زیرا مسئله مهم، حفظ اسلام است که « ان الدین عند الله الاسلام» وتمسک به قرآن، راه حفظ و نجات دین خداست که فرمود: «ان هذا القران یهدی للتی هی اقوم.»
در این راستا محسن دهقانی، استاد حوزه و دانشگاه هرکاری که انسان انجام می‌دهد را به دو دسته تقسیمبندی کرد و به خبرنگار تسنیم گفت: یا آن کار را به دلیل حق بودنش انجام می‌دهد و یا به دلیل مصلحت داشتن آن؛ مثلاً اگر دروغ نمی‌گوئیم، یا به دلیل آن است که دروغ‌گویی ناحق است (حق طلبی)، یا به دلیل آن است که دروغ‌گویی سبب عذاب دردناک است(مصلحت اندیشی). براساس این دو مبنا می‌توان گفت: اتحاد ملی ـ انسجام اسلامی، هم براساس حق طلبی است از آن جهت که حق هر ملت و آئینی، وحدت و هماهنگی و در پرتو آن آرامش است و هم بر طبق مصلحت اندیشی است. چرا که مصلحت تمامی اقشار مردم در یک کشور و افراد یک دین در فرق مذهبی گوناگون، ایجاد وحدت است تا در سایه آن به رشد و تکاپویی برسند.
وی با بیان اینکه توجه به دو مفهوم اتحاد و انسجام و دقت در اقسام وحدت، گره‌گشای بحث است، تصریح کرد: اتحاد در لغت به معنی یکی شدن، سازش و موافقت آمده است. تعریف اصطلاحی آن، بر حسب اقسامی که دارد، متفاوت است ولی در اینجا اتحاد ملی یعنی سازش و موافقت تمامی افراد و گروه‌ها و احزاب ملت با گرایش مختلف در برابر حفظ مرزهای کشور در راستای چهار محور مهم، رهبری، سیاست، اقتصاد و نظامی از تهاجمات احتمالی و غیراحتمالی دشمن است.
دهقانی افزود: بر اساس این تعریف، هرگاه سخن از اتحاد ملی به میان آید، بیش از هر چیز، منافع مادی فرد و جامعه لحاظ میشود گرچه منافع دینی و مذهبی هم به نوعی قابل پذیرش است اما اتحاد ملی همّتش در راستای حفظ کشور در موقعیت‌های طبیعی هر کشور به منظور جلب منافع طبیعی خود خواهد بود.
وی بیان کرد: انسجام از نظر فعل از ریشه سجم در لغت به معنی هماهنگ، سازگار و روان شدن آمده است و در اصطلاح مدنظر ، به معنی هم‌صدا بودن و سازگارشدن افراد یک ملت مسلمان و ملتهای مسلمان با یکدیگر با هر نوع عقیده مذهبی در جهت حفظ اصل اسلام و تثبیت و رعایت حقوق مسلمان در جهان است.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشار به معنی هم‌صدایی گفت: اگر طرفداران یک دین، دارای ندای واحدی باشند، بی‌تردید قدرتشان در منطقه جغرافیایی و جهان، دوصد چندان شده و فکر متعرضان را از تعرض به حریم آن آئین و ملتهای وابسته به آن دین باز خواهد داشت.
وی با اشاره به عبارت افراد ملت مسلمان خاطرنشان کرد:چنانچه در کشور دارای دین واحد، هر چند به صورت اکثریت و وجود اقلیت‌های مختلف مذهبی، در ندای مسلمانی با همدیگر هم آوا و هم‌نوا شوند و شعار بلند توحیدی سر دهند، یقیناً پشت متهاجمان به مرزهای اعتقادی و اسلامی از طنین یکپارچه ندای وحدت اسلامی به لرزه درخواهد آمد و هیچ‌گونه روزنه‌ای برای تعرض و هجوم آنان باقی نخواهد ماند.
دهقانی در توضیح عبارت همکاری ملتهای مسلمان خاطرنشان کرد: در صورتی که هم آوایی در دین واحد از مرز جغرافیایی یک کشور مسلمان به درون سایر کشورهای مسلمان دیگر وارد شود، مسلما آن دین و آئین چنان پایگاه قدرتمندی را تشکیل می‌دهند که حتی مذاهب فرعی و منشعب از آن دین، هر کدام به تنهایی دارای قدرت نفوذ میشود.
وی درخصوص حفظ اسلام اظهار داشت: زمانی که اصل دینی به خطر افتد، یقینا فروعات آن نیز در معرض خطر خواهد بود، چنانچه قطره بی‌دریا، در حکم هیچ است. اسلام در حکم تنه درخت است و مذاهب منشعب از آن، در حکم شاخ و برگش که در صورت خلل و خرابی به تنه، اصل وجود شاخ و برگ نیز به خطر می‌افتد. بنابراین ثمره سازش و روان شدن مسلمانان در جهت حفظ و پایداری اصل اسلام، عائد مذاهب و فروعات آن نیز میشود.
این استاد حوزه و دانشگاه در توضیح هر نوع عقیده افزود:بدون تردید در هر دینی، وجود آراء و نظریات گوناگون امر طبیعی است که برای دستیابی به صحت و سقم آن، بهترین و سالم‌ترین راه، ایجاد فضای علمی در غالب بحث و مناظره است. اما مادامی این آراء دارای اعتبار است که متصل به دین واحدی باشد؛ بنابراین صاحبان آراء در مذاهب گوناگون و حتی مذهب واحد، چاره‌ای جز دفاع از آن دین واحد ندارند.
وی درخصوص تثبیت بیان کرد: زمانی احترام و ادب به سراغ دین و آئینی می‌رود که به عنوان یک دین مشخص در جهان و سایر سازمان‌های جهانی ثابت شده باشد که نتیجه آن، دوری از هرگونه تعرض توهین‌‌آمیز و تخریب و تحریف خواهد بود؛ همانند خانواده‌ای با اصل و نسب ریشه‌دار و منسجم،که جرأت توهین به آن، در کمتر کسی دیده میشود.
دهقانی در توضیح رعایت حقوق مسلمین تصریح کرد: با تثبیت دین در مجامع مختلف جهانی، رسمیت یافتن حقوق متعلقان به آن دین، ناخودآگاه مُسجَّل خواهد شد و از محرومیت‌هایی همچون ماجرای منع ورود دختران محجبه در مدارس و دانشگاه مصون خواهد ماند.
وی با بیان اینکه با توجه به مباحث ارائه شده، زمانی که بحث انسجام اسلامی به میان آید، بی‌‌شک منظور یکی شدن دو یا چند عقیده در مذهب نیست، بلکه به معنی روان شدن و هماهنگی افراد در رسیدن به هدف و امور مشترک حفظ اسلام است، تصریح کرد: مقام معظم رهبری در این رابطه می‌فرمایند که اگر ما می‌گوییم که شیعه و سنی در کنار هم قرار بگیرند، یعنی شیعه، شیعه بماند؛ سنی هم سنی بماند. ما چه موقع به عالم تَسنُّن گفته‌ایم که منظورمان از وحدت این است که شما شیعه بشوید؟! ما چنین چیزی نگفته‌ایم. هرکس خواست شیعه بشود، از طریق علمی و از راه مباحثات عالمانه شیعه بشود. آنها هم آزادند که بروند کار خودشان را بکنند. ما نمی‌گوییم شما مذهبت را عوض کن، ما می‌گوییم شیعه و سُنّی باید همیشه سر عقل باشند… .» (حدیث ولایت، ج 5، دفتر مقام معظم رهبری، ص 229.)
اقسام وحدت
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اقسام وحدت گفت: دو نوع تقسیمبندی برای وحدت می‌توان در نظر گرفت؛ یکی وحدت براساس متعلقات اجتماعی است که در این قسم از وحدت می‌توان برحسب ساختارهای گوناگون اجتماعی، انواع متعددی از وحدت مثل وحدت ملی، وحدت سیاسی، وحدت فرهنگی، وحدت فکری و عقیدتی را نام برد. دوم تقسیم وحدت نسبت به امت اسلامی است.
وی با بیان اینکه وحدت نسبت به امت اسلامی خاطرنشان کرد: این قسم از وحدت دارای سه نوع مختلف است.نخست وحدت مطلق که عبارت است از اتفاق‌نظر در همه عقائد و معارف و احکام اسلامی با همه اصول و فروع آنها و دوم وحدت مصلحتی عارضی است و آن نوع اتفاق نظر را وحدت مصلحتی عارضی می‌نامیم که از جبر عوامل خارج از حقیقت و متن دین پیش می‌آید و در مواقعی لازم می‌آید که آن عوامل، جوامع اسلامی را در خطر اختلال قرار داده‌اند.
دهقانی افزود: قسم سوم وحدت معقول است. با توجه به متن کلی دین و با توجه به آزادی اندیشه و تعقل در خصوصیات و کیفیت و انتخاب دلائل در عناصر (اجزاء) اصلی عقائد و احکام دین اسلام، وحدت مطلوب در بین امت اسلامی، نوع «وحدت معقول» خواهدبود. در تعریف وحدت معقول می توان گفت که قرار دادن متن کلی دین اسلام برای اعتقاد همه جوامع مسلمان و برکنار کردن عقائد شخصی نظری و فرهنگ محلی و خصوصیات آراء و نظریات مربوط به هر یک از اجزاء متن کلی دین که مربوط به تعقل و اجتهاد گروهی یا شخصی است.
وی بیان کرد: وحدت مطلق به علت وجود اختلاف زیاد در ذوق و اندیشه وکمی و زیادیِ اطلاعات درباره منابع و جریان آزادی تعقل و اندیشه برای تمامی انسان‌ها و به ویژه متفکران به قدری بعید است که امری امکان‌ناپذیر است. و از آنجا که در وحدت مصلحتی، وجود عوامل جبری دخیل در ایجاد اتحاد است، با از بین رفتن آن عوامل، این اتحاد نیز منتفی شده و به تناسب کاهش یا افزایش نیروی آن عوامل، میزان اتحاد موقت و مصلحتی نیز کاهش یا افزایش می‌یابد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: تنها وحدتی معقول است که در پرتو آن می‌توان بین امم اسلامی ایجاد وحدت کرد. زیرا در این نوع از وحدت، خواستار انطباق حیات اجتماعی و دینی مردم همه جوامع اسلامی بر متن کلی دین و مشترک دین اسلام هستیم که می‌تواند فراگیرندی همه فرقهها و مذاهب معتقد به آن دین کلی باشد.
عامل اساسی در تحقق وحدت اسلامی
وی گفت: برای تحقق وحدت اسلامی، عوامل گوناگونی وجود دارد که پاره‌ای از این عوامل عبارتند از خردورزی، روحیه حق‌گرایی، دوری از تعصب نابجا، آگاهی و شناخت، تفکر در امم گذشته، دشمن‌شناسی، فتنه‌شناسی، قرآن‌محوری و بالاخره اطاعت از رهبری امت اسلامی؛ ولی در تحقق وحدت اسلامی در کنار عوامل فوق، مهمترین عامل تحقق وحدت اسلامی، تمسک به اسلام است.
دهقانی خاطرنشان کرد: با توجه به فطری بودن و تکامل بخشی اسلام به عنوان یک دین کامل و ابراهیمی که ریشه در فطرت آدمی دارد و می‌تواند بر تمام ابعاد زندگی اجتماعی و دینی منطبق شود، در نتیجه با محوریت قرار دادن آن در متن زندگی مردم و جوامع اسلامی، می‌توان انتظار وحدت اسلامی را عملی کرد.
وی اظهار داشت: بنابراین اگر اسلام‌باوری و اسلام‌گرایی را تنها راه وحدت اسلامی معرفی کنیم، بی‌تردید به خطا نرفته‌ایم؛ زیرا فلسفه وجودی اسلام چیزی جز سعادتمندی بشر و جوامع بشری نیست. اسلامی که به عنوان دین جاودانی مطرح بوده و هست و کلیه قوانینش، قابل‌پذیرش و ارکانش محکم‌تر و با عظمت‌تر از آن است که دست تخریب ویرانگران به آن برسد.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: دلیل این مدعی به تاریخ ظهور اسلام برمی‌گردد که از آغاز پیدایش تاکنون، همواره معارضه‌ها، بدعت‌گذاری‌ها، ایجاد مکاتب گوناگون در مقابل آن و مبارزه‌ای کوچک و بزرگ به عنوان مانعی در رفع و برداشت اسلام پدید آمده است؛ اما از آنجا که عناصر مهم خردمندی، فطری بودن اصول و عقاید آن، سهولت و عقلانی بودن احکام و تکالیفش که بر مبنای مصالح و مفاسد مادی و معنوی انسان‌ها وضع گشته، ضامن دفاع نیرومند و جدّی اسلام از خود بوده است.
وی بیان کرد: از این‌روست که حضرت(ع) در خطبه 106 نهج البلاغه می‌فرمایند که اسلام، حجت و برهان برای گویندگان و گواه روشن برای دفاع کنندگان و نور هدایتگر برای روشنی خواهان، و مایه فهمیدن برای خردمندان و عقل و درک برای تدبیر کنندگان و نشانه گویا برای جویندگان حق و روشن بینی برای صاحبان عزم و اراده، پندپذیری برای عبرت گیرندگان، عامل نجات و رستگاری برای تصدیق کننگان، آرامش دهنده تکیه‌کنندگان، راحت وآسایش توکل‌کنندگان و سپری نگهدارنده، برای استقامت دارندگان است. اسلام روشن‌ترین راه‌ها است، جاده‌هایش درخشان، نشانه‌های آن در بلندترین جایگاه، چراغ‌هایش پرفروغ و سوزان، میدان مسابقه آن پاکیزه برای پاکان، سرانجام مسابقه‌های آن روشن و بی‌پایان، مسابقه دهندگان آن پیشی‌گیرنده و چابک سوارانند.برنامه این مسابقه، تصدیق کردن به حق، راهنمایان آن، اعمال صالح؛ پایان آن مرگ، میدان مسابقه دنیا، مرکز گردآمدن مسابقه دهندگان، قیامت و جایزه آن بهشت است.» (نهج البلاغه، ترجمه دشتی)
دهقانی تصریح کرد:حضرت علی (ع)، اسلام را عامل ایمنی و آسایش، صلح و صفا و دینی عقلانی و نور هدایتگر معرفی کرده که هرکسی که طالب حق‌گروی و روشن‌بینی باشد، با اتصال به این دریای نورانی به هدایت تکاملی رهنمون خواهد شد، چنانچه فرمود: «ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین»(بقره آیه 2)
وی گفت: اگر اسلام را نور هدایتگر بدانیم، ترجیح اصل دین به هر فرقه و مذهبی، عامل تحقق وحدت اسلامی خواهد بود. اکنون می‌توان به عمق فرمایشات بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی ایران، پی برد که مکرراً توصیه به اسلام‌گرایی فرموده و همگان را ترغیب و تشویق به آن سمت می‌‌کردند، تا وحدت اسلامی تحقق یابد. از جمله فرمایشات ایشان که در صحیفه نور آمده این‌چنین است:
«اینجانب در این تبعیدگاه ثانوی، چشم امیدم به جوانان روحانی و دانشگاهی مسلمان بوده و انتظار دارم که با تهذیب نفس و اخلاص، مطالعات و تحقیقات وسیع و دامنه‌داری را در زمینه شناخت احکام اسلام و مبانی نورانی قرآن آغاز نمایند؛ اسلام واقعی را بشناسند و بشناسانند. ملت اسلام را بیدار و آگاه ساخته، تباین اسلامِ پیغمبر خدا و اولیای او را از اسلام ساختگیِ امثال معاویه و حکومت‌های غاصب و جائر دولت‌های دست نشانده استعمار که از تلویزیون‌ها، رادیوها و وزارتخانه‌ها به خورد مردم می‌دهند ـ به آنان برسانند؛ و به دنیا بفهمانند این اسلامی که دولت‌های دست نشانده از آن دم می‌زنند و کنفرانس به اصطلاح وحدت اسلامی تشکیل می‌دهند؛ اسلامِ ساخته و پرداخته سلاطین اموی و عباسی می‌باشد که در برابر قرآن و آئین مقدس پیامبر بزرگ اسلام درست شده است… .» (صحیفه امام، ج2، ص487.)
