لازم است که در این راستا نکاتی درباره مواسات مطرح شود تا در دورانی که با شیوع بیماری کرونا هم‌وطنان به یاری یکدیگر نیاز دارند از جایگاه والای انفاق آگاه شویم.
تعریف و اهمیت مواسات چیست؟ کارشناس فقه مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی می‌گوید: مواسات در لغت به معنى کمک کردن به یکدیگر است. همدردى با دیگران و شریک ساختن آنان در بهره‌گیری از مواهب زندگى، از آن جهت که نوعى درمان و اصلاح اجتماعى است، «مواسات» نامیده می‌شود. در اسلام به‌اندازه‌ای دربارۀ مواسات تأکید شده است که مى‌توان آن را به‌عنوان یک قانون اخلاقى معرفى کرد.
حجت‌الاسلام امیر صالحی ادامه می‌دهد: مواسات در فرهنگ اسلامی و سیره نبوی از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است، از نظر حضرت رسول (ص) تکافل و یاری کردن برادران دینی و اهتمام به امور آنان و مواسات با ایشان از والاترین عبادت‌ها و نشانه کمال بندگی حق است تا آنجا که ایمان حقیقی را در گرو مواسات می‌داند و می‌فرماید: من واسی الفقیر و النصف الناس من نفسه فذلک المؤمن حقاً.[3] کسی که با فقیر مواسات کند و با مردم از جانب خود انصاف نماید، او مؤمن حقیقی است.
وی می‌گوید: در دین اسلام به مسلمانان توصیه شده است که غافل از یاد نیازمندان جامعه نبوده و آنان را فراموش نکنند،[4]مومنین را به کمک کردن و مهرورزى با هم و مواسات با نیازمندان و عطوفت با یکدیگر تشویق و ترغیب نموده است.
کارشناس فقه مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی با بیان اینکه انفاق مصداق بارز مواسات، ادامه می‌دهد: راز اینکه اسلام در مورد انفاق تأکید فراوان کرده است، این است که می‌خواهد همه امت مسلمان با هم برادر و همدل باشند و در مشکلات و گرفتاری‌ها یار و غمخوار هم باشند و به مواسات با یکدیگر بیندیشند.
پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند:ما اصبح و لا یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم.[1]کسی که صبح کند و در اندیشه برآوردن نیازهای مسلمانان نباشد، مسلمان نیست.بر اساس این حدیث شریف، در اندیشه نیازهای دیگران بودن، گره گشودن از کار مردم جامعه و خدمت به دیگران از وظایف اساسی هر مسلمانی است.
پیامبر اکرم (ص) در حدیث دیگری می‌فرمایند:ما آمن بالله من بات شبعان و جاره جائع.[2]کسی که سیر بخوابد در حالی که همسایه او گرسنه باشد، به خداوند ایمان نیاورده است.
وی می‌افزاید: شایان‌ذکر است که پیامبر اکرم (ص) این روایت‌ها و نظایر آن را در روزگاری می‌فرمودند که بیشتر مسلمانان به‌سختی می‌توانستند معاش خود را فراهم کنند و برخی با زحمت و رنج فراوان در شبانه‌روز یک وعده غذا تهیه می‌کردند. بیان این روایت‌ها برای آن است که مسلمانان در چنین شرایط سختی هم به فکر دیگران باشند. در اسلام خودخواهی، خودمحوری و خودنگری وجود ندارد و این خصوصیات با مسلمانی سازگار نیست.
مرحوم مجلسی (ره) در مجموعه شریف بحارالانوار از حضرت علی (ع) این‌گونه نقل می‌کند: ان الله یحب المرء المسلم الذی یحب لاخیه، یحب لنفسه و یکره له ما یکره لنفسه.[3] همانا خداوند مسلمانی را دوست دارد که آنچه برای خود دوست دارد، برای برادرش هم می‌پسندد و آنچه را برای خود ناخوش دارد، برای او هم نمی‌پسندد. به راستی اگر همه مسلمانان این خصوصیت و ویژگی اخلاق را در خود به وجود آورند، پدیده‌های ناپسندی همچون رباخواری، گران‌فروشی، رشوه‌خواری و سایر گناهان از جامعه رخت برمی‌بندد. اجرای قانون مواسات در اسلام بسیار اهمیت دارد. شاید بیش از هزار روایت و صدها آیه درباره اجرای قانون وارد شده است.
حجت‌الاسلام صالحی درباره تقسیم انفاق از جهت حکم شرعی بیان می‌کند: انفاق از جهت حکم شرعینیز به انفاق واجبو مستحبو حرامقابل تقسیماست. انفاق واجبطیف گسترده‌ای از واجبات مالی، مانند زکات، خمس، کفاراتمالی، اقسام فدیهو نفقاتواجب را شامل می‌شود ؛ به‌عنوان مثال، زکات از مصادیق بارز انفاق واجب است که مفسران در ذیل برخی آیات مربوط به زکات و انفاق از جمله آیه 3 سوره بقره:«و مِمّا رَزَقنـهُم یُنفِقون» و آیه «والَّذینَ یَکنِزونَ الذَّهَبَ والفِضَّةَ ولا یُنفِقونَها فی سَبیلِ اللّهِ فَبَشِّرهُم بِعَذاب اَلیم» این نکته را یادآور شده‌اند.
وی می‌گوید: از موارد دیگر انفاق‌های واجب پرداخت خمساست: «واعلَموا اَنَّما غَنِمتُم مِن شَیء فَاَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ» مصداق دیگر، نفقه واجبزوجهو فرزنداناست که بر عهده زوجگذارده شده: «و عَلَی المَولودِ لَهُ رِزقُهُنَّ وکِسوَتُهُنَّ بِالمَعروف» و نیز کفارات مالی؛ مانند کفارهسوگند، افزون بر این، گاه در موارد ضروری به دلایلی انفاق، واجب می‌شود؛ مانند تأمین هزینهجهاد که آیه 195 سوره بقره: «و اَنفِقوا فی سَبیلِ اللّهِ و لا تُلقوا بِاَیدیکُم اِلَی‌التَّهلُکَة… » در این باره نازلشده است یا رفع دیگر نیازهای ضروری جامعه؛ مانند ساختن راه‌ها، پل‌ها، مدارس، مساجدو جز این‌ها که برخی انفاق در این موارد را مصداقی از انفاق‌های واجب در آیه 34 سوره توبهدانسته‌اند.
کارشناس فقه مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی تصریح می‌کند: از مصادیقانفاق مستحب، صدقهمستحباست که برخی آیات انفاق را ناظر به آن دانسته‌اند؛ از جمله: مَن ذَا الَّذی یُقرِضُ اللّهَ قَرضـًا حَسَنـًا.. ؛ همچنین مراد از انفاق را در آیات متعددی اعم از انفاق واجب و مستحب ذکر کرده‌اند؛ از جمله آیات 3 و 270 سوره بقره؛ مصادیقی از انفاق حرامنیز در قرآنکریم تصریح شده است؛ مانند انفاق مشرکاندر راه معصیتخداونداِنَّ الَّذینَ کَفَروا یُنفِقونَ اَمولَهُم لِیَصُدّوا عَن سَبِیلِ اللّهِ…»
وی درباره آثار انفاق می‌گوید: انفاق کردن در راه خداو رفع حاجتنیازمندانآثار و برکاتِ فردی و اجتماعیمتعددی در بر دارد. این آثار اعم از مادی و معنوی و دنیوی و اخروی است. برخی از مهم‌ترین آثار انفاق از دیدگاه قرآن کریم عبارت است از تزکیه و طهارت نفس؛ انفاق موجب پاک شدن نفساز بسیاری از رذایلاخلاقیاست؛ چنان‌که وجود این ویژگی برای زکاتدادن که خود گونه‌ای از انفاق به شمار می‌رود، تصریح شده است: «خُذ مِن اَمولِهِم صَدَقَةً تُطَهِّرُهُم و تُزَکّیهِم بِها وصَلِّ عَلَیهِم… »؛ همچنین مفسران مراد از «یَتَزَّکی» را در آیه 18 سوره لیلپاک شدن انفاق کننده از گناهانو طهارتنفساو دانسته‌اند، دنیا دوستی، مال دوستیو بخلاز جمله رذایلی است که با انفاق کردن از انساندور می‌شود.
صالحی با بیان اینکه آرامش روحی از دیگر آثار انفاق است، ادامه می‌دهد: پیامددیگر انفاق، آرامش روحیانفاقگر در دنیاو آخرتاست: «اَلَّذینَ یُنفِقونَ اَمولَهُم فی سَبیلِ‌اللّهِ… لا خَوفٌ عَلَیهِم ولا هُم یَحزَنون» خوف» را نگرانیاز آینده و حزنرا ناراحتیو اندوهاز گذشته معنا کرده‌اند،به نظر شماری از مفسرانمراد از «تَثبیتـًا مِن اَنفُسِهِم» در آیه 265 سوره بقرهآرامشیاست که پس از انفاق برای انفاق کنندهو انفاق شوندهو در پی آن برای جامعهحاصل می‌شود.
وی با اشاره بهجبران و افزایش اموال تصریح می‌کند: خداوند کمبود مادی را که بر اثر انفاق در مال انفاق کننده پدید می‌آید، جبران می‌کند: «و ما اَنفَقتُم مِن شَیء فَهُوَ یُخلِفُهُ»مفسران مراد از «یُخلِفُه» را در این آیه جبران مادیِ اموال در دنیا یا ثوابو پاداشاخرویدانسته‌اند. آیه 272 سوره بقره نیز همین‌گونه تفسیر شده است و ما تُنفِقوا مِن خَیر یُوَفَّ اِلَیکُم…» خداوند افزون بر جبران سرمایهانفاق شده، گاه چند برابر آن را به انفاق‌گر می‌دهد: «مَن ذَا الَّذی یُقرِضُ اللّهَ قَرضـًا حَسَنـًا فَیُضـعِفَهُ لَهُ اَضعافـًا کَثیرَةً واللّهُ یَقبِضُ و یَبصُـطُ» مراد از«واللّهُ یَقبِضُ و یَبصُـط» این است که قبضو بسطروزی به دست خداست و او توانایی آن را دارد که در عوض آنچه از مال انفاق کننده کم می‌شود چند برابر آن را بدهد؛ چنان‌که آیه 268 سوره بقره نیز به این مطلب اشاره دارد.
کارشناس فقه مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی با اشاره به تقریب به خداوند به عنوان اثر دیگر انفاق تصریح می‌کند: به تصریح آیات قرآنیخداوند انفاق‌گران را دوستدارد. انفاق موجب قربو نزدیکی انسانبه خدامی‌شود: «ومِنَ الاَعرابِ مَن… و یَتَّخِذُ ما یُنفِقُ قُرُبـت عِندَ اللّهِ… اَلا اِنَّها قُربَةٌ لَهُم»
وی از امنیت اجتماعی به عنوان دیگر اثر انفاق یاد می‌کند و می‌گوید: از جمله آثار خوشایند گسترش انفاق در جامعه، نقش مهم آن در گسترش امنیتو سلامتجامعه است، آن‌چنان که آن را از لوازم حیات اجتماعیشمرده‌اند. گاه این ویژگی انفاق را از آیه 38 سوره محمدبرداشت کرده‌اند.
به گزارش تسنیم، با توجه به مطالب فوق بجاست هر یک از ما به مقدار وسع و توان خود در جهت مواسات و همدلی حرکتی انجام داده و سهم خود را نسبت به این قانون و تکلیف الهی ایفا کنیم.
پی نوشت:
1. الاصول الکافی، ج 3، ص 238.
2. بحارالانوار، ج 75، ص 382.
3. همان، ج 27، ص 89.
4-hawzah.net/fa
5-wikifeqh.ir
6-pajoohe.ir
