ایکنا: تبلیغ و اطلاعرسانی دینی بایدبراساس چه زمینهها و بسترهایی انجام شود تا بتواند بازخورد مناسب را در سطح جامعه به همراه داشته باشد؟
حجت الاسلام صافی: در رابطه با تبلیغ و اطلاع رسانی دینی باید گفت اولین و مهمترین رکن تاثیرگذار در تبلیغ دینی، اخلاص است؛ از لحاظ عرفانی و معنوی، اگر یک مبلغ دینی بدون هیچگونه چشمداشت مادی و بدون هیج شائبه مادی، فعالیت تبلیغی خود را ارائه کند، هم مردم با دیدن اخلاص او به وی دل میبندند و هم خداوند بازخورد و خروجی کار او را مضاعف میکند. رکن دوم تاثیر گذار در تبلیغ دینی، عرصه دانش و مهارت تبلیغ دینی است یعنی از لحاظ علمی و مهارتی نیز یک مبلغ باید اطلاعات دینی صحیح و مناسبی داشته باشد. امروزه لازم است که یک مبلغ دینی فعالیت تبلیغی خود را در یک گرایش تخصصی که در آن علاقه و دانش بیشتری دارد، متمرکز سازد. ممکن است کسی در عرصه منبر و تبلیغ سنتی بتواند به ایفای نقش تبلیغی بپردازد یا در تبلیغ نوین کارآمد باشد و بتواند در عرصه های سایبری و پیامرسانهای اجتماعی حضور موثر داشته باشد، کسی هم ممکن است عرصه آموزش و پرورش و کودک و نوجوان را به عنوان حوزه تخصصی تبلیغ خود انتخاب کند. پس هر مبلغ باید عرصه ای خاص و طیف خاصی از مخاطبان را انتخاب کرده و مهارتهای لازم برای کار تبلیغی در بین آن طیف را در حد تخصصی فرا بگیرد.
سومین عاملی که بازدهی یک کار تبلیغی را بالا میبرد، بصیرت و زمانشناسی مبلغ است، یعنی یک مبلغ باید بداند که با هر مخاطبی و در هر محیطی از چه متد و روش تبلیغی و از چه گفتمانی استفاده کند تا اثرگذار باشد. شیوه تبلیغی مناسب در هرجا میتواند مبتنی بر حرف زدن، سکوت، نوشتن، همراهی با مخاطب، رفاقت، عفو و گذشت و یا… باشد، یعنی به مصداق جمله معروف: هر سخن جایی و هر نکته مقامی دارد؛ یک جا باید انقلابی و با شور و حرارت حرف زد، یک جا باید محافظهکارانه و با اعتدال حرف زد. یک جا باید از روش جدلی یا وعظی یا استدلالی بهره برد. متاسفانه ما مبلغان در این مورد که برای هر بیمار تبلیغی خود باید چه دارویی تجویز کنیم و از چه نسخه ای استفاده کنیم گاهی دچار اشتباه میشویم.
ایکنا: امروزه با توجه به شبکههای ارتباطی و سیطره فضای مجازی در زندگی انسانها، تا چه اندازه میتوان از این ابزار در تبلیغ و اطلاعرسانی دینی استفاده کرد؟
حجت الاسلام صافی: فضای مجازی با توجه به جاذبه های زیبایش و مخاطبان بسیارش، تاثیرگذاری زیادی در تبلیغات دینی دارد؛ تاثیر این فضا امروزه به قدری سریع و عمیق است که نمیتوان از آنها با عنوان «فضای مجازی» یاد کرد و باید از آنها به عنوان لایه دوم فضای واقعی تعبیر نمود. این فضاها برای انسانها شخصیت ساز شده اند و شاکله و هویت فکری و ذهنی آنها را رقم میزنند. در این شرایط هر مبلغی باید به فضای مجازی و پیامرسانهای اجتماعی بهعنوان یک ابزار وتریبونی برای رساندن حرفهایش به مخاطبان استفاده کند و مهارتهای لازم را برای استفاده از این فضاها کسب کند. در عین حال از آفتهای فضاهای مجازی این است که گاهی مبلغان با ورود به این فضاها، مغلوب و مفتون آن شده و سعی میکنند همرنگ جماعت شوند که این خطری بزرگ است. یک مبلغ باید مایههای علمیاش را روز به روز با مطالعه و پژوهش افزایش داده و در عین حال از فضای مجازی به عنوان یک منبر تبلیغی و پیامرسان دینی استفاده کرده و از آن غفلت نکند. گاهی برخی از طلبهها به قدری مرعوب این فضا می شوند که عرصه محراب و مسجد را بکلی تعطیل و راکد می پندارند و چهارنعل فقط در این عرصه می تازند که این هم اشتباهی راهبردی در تبلیغ دینی است. باید از افراط ها و تفریط ها برحذر بود و توجه داشت که پرداختن به عرصه مجازی نباید ما را از پرداختن به عرصههای سنتی غافل کند، چراکه هرکدام تاثیرگذاری خاص خود را دارد.
ایکنا: مهمترین آسیبها و آفتهای ناشی از تبلیغ نادرست چیست؟
حجت الاسلام صافی: تبلیغی که بر اساس معیارهای گفته شده شکل نگرفته باشد؛ یعنی مبلغ دانش و مهارت تبلیغ نداشته و موازنهای میان فضاهای تبلیغی ایجاد نکند، میتواند آفتی برای تبلیغ دینی باشد و دید مردم را نسبت به مبلغ دینی تخریب کند. در این شرایط نه تنها کار آن مبلغ نتیجه نمیدهد، بلکه نتیجه کارهای دیگران نیز از بین میرود. نصیحت ما به گروههای تبلیغی و طلبهها در آغاز کار همیشه این بوده است که در تبلیغ عجله نکنید. قبل از تبلیغ، تهذیب، خودسازی، فراگرفتن مهارتها، جامعه شناسی و مردم شناسی و شناخت و تسلط بر همه ابزارهای سنتی و نوین تبلیغ و برقراری ارتباط، لازم است.
ایکنا: مبلغان دینی تا چه اندازه توانستهاند دین را آنطور که باید و شاید به جامعه جهانی معرفی کنند؟
حجت الاسلام صافی: پس از انقلاب اسلامی با تحول و تحرکی که انقلاب ایجاد کرد، مبلغان به ویژه در دفتر تبلیغات اسلامی زبانهای زنده دنیا را آموختند، بهطوری که ۲۰ سال است در این دفتر، شش زبان زنده انگلیسی، عربی، فرانسوی، اسپانیایی، چینی و آلمانی تدریس میشود و طیفی از طلاب از طریق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی یا نهادهای اعزام مبلغ به خارج از کشور به کارهای تبلیغی در کشورهای دیگر مشغول هستند. در عین حال نیازها برای توسعه معرفت دینی در ایران و جهان به قدری زیاد است که حجم کار انجام شده در مقابل این نیاز بسیار ناچیز دیده میشود.
متأسفانه نهادهای فرهنگی در کشور با کاهش شدید اعتبارات مواجه شدهاند که این موضوع، تبلیغ دینی را در کشور با مشکل مواجه میسازد. در همین استان اصفهان بعضی از مجموعههای فرهنگی که قبلاً تحت حمایت و پشتیبانی ناچیز بخشهایی مانند معاونت فرهنگی شهرداری یا استانداری بودند و یا NGO هایی که با حضور طلبهها و مبلغان حوزه و دانشگاه شکل گرفته بود، با کاهش شدید اعتباراتشان و به این دلیل که جنبه درآمدزایی ندارند، در حال تعطیلی و اضمحلال هستند. پس نمیتوانیم افت تبلیغات دینی در کشور را فقط پای طلبه و مبلغ و حوزه و دانشگاه بگذاریم و برخی دستگاههای مربوط نیز نظیر وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی و مرکز رسیدگی به امور مساجد نیز در این مسئله تاثیرگذار هستند. رهبر انقلاب همواره تاکید دارند که همه کارهای کشور حتی کارهای اقتصادی یا سیاسی باید پیوست فرهنگی داشته باشد که متاسفانه گوش شنوایی برای آن وجود ندارد و در کارها پیوست فرهنگی لحاظ نمیشود و یا اگر میشود، تنها جنبه تشریفاتی دارد و برای آن اعتبار و بودجهای لحاظ نمی کنند. این روزها در دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان فعالیت ارزنده ای در قالب جلب مشارکت و حمایت از گروه های تبلیغی سنتی و نوین در عرصه فعالیت های فکری فرهنگی و راهبردی این دفتر در حال انجام است که شاید این کار ارزنده بتواند تا اندازه ای به گروه های تبلیغی هویت بخشده و آنان را تاب آور نماید.