به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، چیزی تا مهمانی ویژه خدا نمانده، مهمانی در خانه خدا که مؤمنان همه دنیا را پشت مسجد می‌گذارند و سه روز فقط با یار می‌نشینند و با هر راهی شده خود را به حضرت باری‌تعالی نزدیک می‌کنند، توفیق قرآن و دعا و مناجات و نماز و راز و نیاز و عشق‌بازی، پذیرایی از معتکفان است و این مهمانی قاعده و قانون و ادب بندگی تحت عنوان «احکام اعتکاف» دارد. از این‌رو توسط نمایندگی مرکز ملّی پاسخگویی به سؤالات دینی در اصفهان وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان مهمترین مسائل اعتکاف، مطابق با نظرات آیات عظام خامنه‌ای، سیستانی، مکارم شیرازی مطرح شده است که شرح زیر است.

1. اعتکاف در چه صورتی واجب می شود؟
اصل اعتکاف مستحب است، ولی گاهی به سبب نذر، عهد، قسم یا اجاره انجام آن واجب۱ می شود.
نکته:در واقع آنچه واجب است عمل به نذر، عهد، قسم و اجاره می‌باشد، نه اینکه اعتکاف مستحب به واجب تبدیل شده باشد.

2. نیت اعتکاف از چه زمانی باید انجام شود؟
از آنجا که شروع اعتکاف از طلوع فجر روز اوّل است، نیّت هم باید از آن لحظه به تأخیر نیفتد ولی جایز است اعتکاف را از ابتدای شب اوّل یا اثنای آن شروع و از همان زمان نیّت کند و تا مغرب روز سوم ادامه دهد.

3. نیت روزه در اعتکاف چگونه باید باشد؟
اعتکاف بدون روزه صحیح نیست؛ ولی لازم نیست روزه برای اعتکاف باشد بلکه روزه غیر اعتکاف هم (واجب یا مستحب، برای خودِ معتکف یا به نیابت از دیگری) کافی است.
آیت الله مکارم شیرازی:هر نوع روزه ای کفایت میکند ولی روزه استیجاری بنابر احتیاط واجب کافی نیست.

4. یک اعتکاف به نیابت از چند نفر چه حکمی دارد؟
نمى تواند يك اعتكاف را به نيت چند نفر بجا آورد البتّه مى تواند اعتكاف را به نيّت خود بجا آورد، و ثواب آن را به تعدادى از زنده ها، يا عدّه اى از اموات، يا تعدادى از زنده ها و مردگان اهدا كند.

5. حداقل زمان اعتکاف چند روز است؟
اعتکاف نباید کمتر از سه روز پی در پی باشد، و رها کردن آن قبل از پایان روز دوم جایز است، ولی اگر دو روز بماند، ماندن روز سوم واجب میشود، و ماندن بیشتر از سه روز (یک روز یا یک شب) اشکال ندارد و محدود به حدّ معین نیست، اما پس از هر دو روز، اعتکاف سومین روز واجب می شود.
محاسبه سه روز اعتکاف از طلوع فجر روز اول تا مغرب روز سوم است، بنابر این شب دوم و سوم جزء اعتکاف است و نباید از مسجد خارج شد ولی شب اول و چهارم جزء اعتکاف نیست
آیت الله مکارم شیرازی:
منظور از روز در مدت اعتکاف، از ابتداى طلوع فجر (هنگام اذان صبح) تا غروب آفتاب است هر چند احتياط آن است كه تا اذان مغرب محاسبه شود. بنابراين، اعتكافِ شبِ اوّل و شب چهارم واجب نيست، هر چند جايز است ولى اعتکاف شب دوم و سوم واجب است..

6. مسافر در چه صورتی در سفر میتوانند معتکف شود؟
الف در صورت قصد اقامت:
در محلی که مسافر باشد، چنانچه نخواهد حداقل ده روز در آنجا بماند نمی تواند معتکف شود و روزه او نیز صحیح نیست.
ب- در صورت نذر روزه:
آیت الله خامنه ای: نذر روزه مستحبی در حال سفر بنابر احتیاط واجب صحیح نیست.
آیت اللّه مکارم شیرازی:نذر روزه مستحبی در سفر اشکال دارد؛ ولی اگر نذر کرد، احتیاط آن است که به نذر خود عمل کند.
آیت اللّه سیستانی: نذر روزه مستحبی در سفر جایز است.
تذکّر: مسافری که با نذر روزه گرفته است، نمازش شکسته است.

7. آیا شخصی که روزه قضا دارد، می‌تواند روزه مستحبی در سفر نذر کند؟
آیت الله خامنه ای:اگر در حضر (قبل از سفر) نذر کند که در روز معیّنى در سفر روزه بگیرد، نذر و روزه نذرىاش صحیح است؛ هرچند قضاى روزه واجب برعهده اش باشد

8. اعتکاف در چه مساجدی صحیح است؟
اعتکاف در یکی از مساجد چهارگانه (مسجدالحرام، مسجد النبی «صلی الله علیه وآله» ، مسجد کوفه و مسجد بصره) بیشتر فضیلت دارد امّا در همه مساجد جامع می توان اعتکاف کرد.(آیت الله خامنه ای:در مساجد غیر جامع هم که در آن نماز جماعت برپا میشود و دارای امام عادلی است، اعتکاف به قصد رجاء صحیح است.)

9. منظور از مسجد جامع در احکام اعتکاف چه می باشد؟
مسجدجامع مسجدی است که در شهر برای اجتماع همه اهل شهر بنا شده است، بدون اینکه اختصاص به گروه و قشـر خاصی داشته باشد(آیت الله سیستانی :و محلّ اجتماع و رفت‌وآمد مردم مناطق و محله‌های مختلف شهر باشد)
آیت الله مکارم شیرازی: مسجد جامع مسجدى است كه به طور مرتّب در آن نماز جماعت برگزار مى گردد. بنابراين در تمام چنين مساجدى اعتكاف جايز است.

10. در اعتکاف اجازه چه کسانی لازم است؟
الف-اجازه پدر و مادر:
اگر اعتکاف فرزند موجب آزار و اذیّت پدر و مادر باشد، باید از آنان اجازه بگیرد، بلکه اگر موجب آزارشان هم نباشد، احتیاط مستحب آن است که برای معتکف شدن اجازه بگیرد.
ب-اجازه شوهر:
اگر اعتکاف زن موجب از بین رفتن حق شوهر شود، (آیت الله خامنه ای و سیستانی :احتیاط واجب) باید از شوهر اجازه بگیرد.

11. آيا معتكف مى‏تواند به هنگام نيت اعتكاف، شرط كند كه هر زمان خواست (هر چند بدون عذر)، از اعتكاف خارج شود؟
جایز است معتکف هنگام نیّت، شرط کند که اگر در اثنای اعتکاف برای او عذری پیش آید، بتواند اعتکاف را بر هم زده و از مسجد خارج شود، هر چند روز سوم اعتکاف باشد.(آيات عظام سيستانى، مكارم: ولى بدون عذر بنابر احتياط واجب، جايز نيست)

12. در چه مواردی معتکف می تواند از مسجد خارج شود؟
مسئله چهار صورت دارد:
الف-خروج از روی عمد و اختیار:
اگر عمداً و از روی اختیار (جز در موارد ضرورت) از مسجد بیرون رود، اعتکاف باطل می شود، هر چند به دلیل ندانستن مسأله باشد.
ب-خروج از روی فراموشی:
آیت الله خامنه ای:اعتکاف باطل نمی شود
آیت الله سیستانی:اعتکاف باطل میشود
آیت الله مکارم شیرازی:عدم بطلان محل اشکال است
ج-خروج از روی اکراه و اجبار:
اعتکاف باطل نمی شود.
د-خروج به جهت ضرورت:
خروج جایز است به جهت ضرورت عقلى، عرفى و شرعى؛
مانند: مراجعه به پزشك در موارد اضطرار، رفتن به دستشويى (ضرورت عقلى)، عيادت بيمار، تشييع جنازه مرده (ضرورت عرفى)، غسل و وضوى واجب (ضرورت شرعى)

13. اگر زنی در روز سوم اعتکاف حیض شود یا عذر شرعی دیگری از روزه گرفتن داشته باشد باید اعتکاف را قضا کند؟
در اعتکاف مستحبی اگر بواسطه حیض یا هر عذر شرعی دیگری توانایی روزه گرفتن نداشته باشد اعتکاف او باطل می شود و نیازی به قضا نیست.
آیت الله سیستانی: به احتیاط واجب قضا دارد مگر آنکه در ابتدای اعتکاف شرط رجوع کرده باشد.

14. اشتغال به کارهای مباح دنیوی چه حکمی دارد؟
اشتغال به کارهای مباح دنیوی، مثل خیّاطی و بافندگی و مانند آن، اشکالی ندارد؛ هرچند ترك آن جز در موارد اضطرار، مطابق با احتیاط است.
آیت الله مکارم: پرداختن به امور دنیوی و مطالعات برای معتکف جایز است؛ ولی اشتغال به این امور در تمام وقت اعتکاف مشکل است و شاید با مفهوم اعتکاف از منظر اهل شرع منافات داشته باشد.

15. خارج شدن معتكف از مسجد براى گرفتن وضو و غسل مستحبى چه حكمى دارد؟
آيات عظام خامنه‏اى، مکارم شیرازی: اشكال ندارد
آیت الله سيستانى: بنابر احتياط واجب جايز نيست

16. خارج شدن معتکف برای کلاس درس و امتحان چه حکمی دارد؟
معتکف برای شرکت در امتحانات دبیرستان یا دانشگاه یا حوزه چنانچه ضرورت عرفی باشد می‌تواند از محل اعتکاف خارج شود ولی نباید مدّت خروجش طولانی ‌گردد، به گونه‌ای‌ که صورت اعتکاف از بین برود، مثلاً تا دو ساعت اشکال ندارد.

17. در هنگام خروج از مسجد برای کار ضروری معتکف چه شرایطی را باید مراعات کند؟
در هنگام خروج از مسجد برای کار ضروری معتکف شرایط زیر را باید مراعات کند:
الف-اگر برای ضرورت ناچار شود از مسجد بیرون رود، باید از تأخیرهای بی مورد؛ مانند نشستن یا استراحت زیر سایه و مانند آن اجتناب کند و بیش از مقدار ضرورت بیرون از مسجد نماند.
ب-معتکف می‌تواند در بیرون مسجد زیر سایه راه برود هرچند احتیاط مستحب ترک آن است.
ج-معتکف نباید بیش از مقدار حاجت و ضرورت و نیاز بیرون مسجد بماند و در خارج از مسجد، در صورت امکان، نباید زیر سایه بنشیند ولی نشستن زیر سایه در خارج از محلّ اعتکاف، اگر قضاء حاجت و رفع نیاز متوقّف بر نشستن زیر سایه باشد، اشکال ندارد و(آیت الله سیستانی: احتیاط واجب) بعد از قضاء حاجت و رفع نیاز مطلقاً ننشیند مگر ضرورت پیش آید.
د-مراعات نزدیک‌ترین مسیر در هنگام خروج از محلّ اعتکاف یا برگشت به محلّ اعتکاف، بنا بر احتیاط واجب، لازم است مگر آنکه انتخاب مسیر دورتر مستلزم توقّفِ کمتر در خارج مسجد باشد که باید آن را انتخاب کند.
آیت الله مکارم شیرازی :انتخاب نزدیکترین راه واجب نیست مگر آنکه اختلاف دو راه بسیار زیاد باشد.
ه-در موارد ضرورت، اگر بیرون بودن از مسجد به قدری طول بکشد که صورت اعتکاف به هم بخورد، اعتکاف باطل می شود.

18. انجام چه کارهایی بر معتکف حرام است؟
بر کسی که اعتکاف می کند، انجام کارهای زیر حرام است:
۱. بوییدن مواد معطّر و گیاهان خوش بو برای لذّت بردن ؛
۲. آمیزش جنسی و بنابر احتیاط لمس و بوسیدن همسر از روی شهوت که علاوه بر حرمت، موجب باطل شدن اعتکاف نیز می شود.
۳. خود ارضائی (استمناء) بنابر احتیاط واجب؛
۴. خرید و فروش و بنابراحتیاط واجب هر نوع داد و ستد مانند اجاره؛
۵. مجادله و نزاع در امور دینی و دنیوی (در صورتی که برای چیره شدن برطرف مقابل و اظهار دانش و برتری باشد)، اما اگر مجادله برای اظهار حق و برگرداندن طرف مقابل از اشتباه باشد، اشکال ندارد.

19. قضای اعتکاف در چه صورتی واجب می شود؟
الف- اعتکاف واجب:
هرگاه اعتکاف واجب باطل شود، چنانچه واجب معیّن باشد،(آیت الله سیستانی:احتیاط واجب) باید قضای آن را به جا آورد و اگر واجب غیر معین باشدبایدآن را دوباره انجام دهد.
ب-اعتکاف مستحب:
هرگاه اعتکاف مستحب را پس از روز دوم باطل کند، باید قضای آن را به جا آورد؛ ولی اگر در روز اول و دوم باطل کند، قضای آن واجب نیست.
نکته:قضای اعتکاف یا دوباره به جا آوردن آن (که در دو مسأله پیش گذشت) در صورتی واجب است که هنگام شروع اعتکاف، رها کردن آن را در صورت بروز عذر شرط نکرده باشد.

20. کفاره اعتکاف چه مواردی است؟
کفّاره باطل شدن اعتکاف، همانند کفاره افطار عمدی در ماه رمضان است، یعنی آزاد کردن یک برده(در زمان حاضر موضوع آن منتفی است.) یا دو ماه روزه که سی و یک روز آن پیدرپی باشد، یا غذا دادن به شصت فقیر.
پی نوشت:
1-رساله نماز و روزه مقام معظم رهبری
2-سایت رسمی آیات عظام خامنه ای،سیستانی و مکارم شیرازی

مشاهده در خبرگزاری فارس

برای مشاهده ویژه‌نامه آستان بندگی اینجا و یا بر روی تصویر کلیک کنید.