وی افزود: این مشکل تقریبا یک دهه است که جدی شده و اکنون جدی‌تر شده است، یعنی مفاهیم، پارادایم‌ها و نظریاتی که در یک دهه اخیر در زمینه علوم اسلامی مطرح شده، در مراکز اسلام‌شناسی و شیعه‌شناسی در کشورهایی نظیر کانادا، آمریکا، انگلستان و اسرائیل تولید شده است و در سال‌های اخیر، تفاهم نامه‌های وسیعی که میان مراکز شیعه‌شناسی امضا شده و آخرین آن در سال گذشته میان دانشگاه تل‌آویو و دانشگاه‌های پرینستون و آکسفورد امضا شد و فعالیت غول‌های علمی در پروژه‌های مشترک، بسیار معنادار است.
رئیس میز توانمندسازی و توسعه علوم اسلامی ادامه داد: نمی‌خواهم بگویم که توطئه‌ای در راه است، آنها فعالیت علمی خود را انجام می‌دهند، ولی این مسئله باعث شده که مرجعیت علمی در علوم اسلامی، آن هم در رشته‌هایی که متعلق به حوزه است، از دست آن خارج شود و متاسفانه حوزه تحرک کافی را برای این منظور ندارد.
حجت‌الاسلام الهی خراسانی با بیان اینکه ده‌ها مسئله پیش روی میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی قرار دارد، افزود: در سال‌های پایانی دهه ۸۰، مجموعه مسائل پانزده گانه‌ای در هیئت امنای دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم مطرح شد که از جمله آنها، ضعف حوزه‌های علمیه در پاسخ به نیازها و عدم رشد بایسته علوم اسلامی بود.
وی اضافه کرد: به پیشنهاد بنده این دو مسئله یکپارچه شد و با استحصال مسائل پیش روی علوم اسلامی، سندی تهیه و به هیئت امنای دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تحویل داده شد؛ لذا یکی از میزهای تخصصی دفتر، توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی نام گرفت. مسئله‌ای که در سند میز ذکر شده و نقطه کانونی به شمار می‌رود، این است که آیا علوم اسلامی توان کافی برای پاسخ دادن به نیازها را دارد یا خیر. مشکل ما این است که پاسخ‌های لازم را نداریم و ریشه این مشکل، به فقدان توان کافی در علوم اسلامی برای پاسخگویی برمی‌گردد.
رئیس میز توانمندسازی و توسعه علوم اسلامی تصریح کرد: علوم اسلامی به لحاظ محتوای علمی آمادگی کافی برای حل مسائل تازه را ندارد، چه مسائل فردی و حاکمیتی و چه مسائل پیش روی انسان معاصر. از طرف دیگر نه به لحاظ تعداد و نه به لحاظ کیفیت نیروی انسانی، توان لازم را برای پاسخگویی ندارد. امروز در هر مقوله‌ای که دست نیاز دراز می‌کنیم، معمولا کسانی که آمادگی علمی دارند، آنقدر درگیر پروژه‌های پژوهشی مختلف هستند که به زحمت می‌توان آنها را برای ورود به فضای تازه قانع ساخت.
وی ادامه داد: آسیب جدیدی که در دو دهه اخیر پدیدار شده، ورود بزرگانی است که توان عمومی خوبی در زمینه علم دارند، ولی فرصت تمرکز بر حوزه معینی را پیدا نکرده و با نوعی عام‌گرایی سراغ مسائل تازه رفته‌اند که مشکلاتی را ایجاد کرده است.
حجت‌الاسلام الهی خراسانی ضعف سوم علوم اسلامی در پاسخ به نیازها را نظام‌های پشتیبان خواند و افزود: آیا اصلا نظام آموزشی حوزه می‌تواند نیرویی را تربیت کند که برای پاسخ‌دهی به نیازها مفید باشد یا اینکه چرخه معیوب آموزشی حوزه همچنان کسانی را می‌پرورد که داخل همین سیستم برگشته و همان رویه‌ها را تکرار می‌کنند؟
وی بیان کرد: نظام مدیریتی حوزه نمی‌تواند رصد نیازها را انجام دهد و نظام پژوهشی آن این توان را ندارد که انگیزه‌های پژوهشگران را به سمت نیازها بکشاند و میان مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان علوم اسلامی ارتباط برقرار کند. این نظام حتی در برخی از مقولات، خط‌کش‌ها و معیارهای اقتباسی دارد که قابل دفاع نیست.
رئیس میز توانمندسازی و توسعه علوم اسلامی اضافه کرد: امروز معیار ارزیابی پژوهشی در علوم اسلامی، تعداد مقالات تعیین شده است، در حالی که ۶۵ درصد تولیدات علوم اسلامی را کتاب تشکیل می‌دهد و این شاخص ناسازگار با واقعیت علوم اسلامی را همچنان اعمال می‌کنیم.
وی با اشاره به فرهنگ علمی حاکم بر حوزه‌های علمیه گفت: واقعیت تلخ این است که در فضای حوزه و علوم اسلامی همچنان تولید علم یا پاسخ به نیازها، ارزشگذاری مناسبی نمی‌شود. سوال اول و آخری که از یک فاضل حوزوی می‌پرسند، به محفوظات علمی و کتاب‌هایی که تدریس می‌کند برمی‌گردد؛ در این نظام ارزشی کسی نمی‌پرسد شما چه نظریه تازه‌ای را ابداع کرده یا چه طرح تحقیقاتی داشته‌اید که یکی از مشکلات کشور را حل کرده باشد؟
حجت‌الاسلام الهی خراسانی ادامه داد: ارزشی که فضای ارزیابی و فرهنگ عمومی حوزه برای مسئولیت‌ها و مدیریت‌های داخل آن قائل می‌شود، متاسفانه بیش از تراز تکریمی است که باید برای اساتید و محققان قائل شود. ما حتی در حوزه علوم اسلامی به اندازه دانشگاه هم نتوانستیم کنترل هنجارهای علمی را به دست اساتید بسپاریم. افراد در یک پروسه مدیریتی رشد می‌کنند، بدون اینکه تولیدات علمی داشته باشند و مثلا معاون آموزشی یا پژوهشی می‌شوند، بنابراین کسی که مسائل و مشکلات دنیای علم را درک نمی‌کند، مدیریت امور علمی را به دست می‌گیرد.
وی افزود: در فرهنگ حوزه، ارتباط با جامعه نقص شمرده می‌شود؛ اگر کسی درگیر کاربردی‌سازی علوم اسلامی شود، می‌گویند آدم اجرایی است؛ اگر درگیر پاسخ به نیازهای دستگاه‌های نظامی شود، می‌گویند آخوند حکومتی است؛ اگر با بدنه جامعه تماس بگیرد، می‌گویند آخوند مسجد است و همچنان پاسخ به نیاز در فرهنگ عمومی حوزه در حاشیه می‌ماند.
رئیس میز توانمندسازی و توسعه علوم اسلامی با بیان اینکه این فرهنگ درونی انعکاس بیرونی نیز داشته است، گفت: مجموعه این مشکلات باعث شده تا حوزه علمیه به لحاظ مرجعیت علمی هنوز جایگاه مناسب را نداشته باشد، یعنی علوم اسلامی در منظومه فرهنگستان‌های علوم و مجموعه نمایه‌سازی علم سهم کمی دارد. مردم و نخبگان خارج از حوزه واقعا با دیسیپلین‌هایی که نام علوم اسلامی بر آنها گذاشته‌ایم، آشنا نیستند.
وی اضافه کرد: حوزه علمیه خیلی کم و بسیار دیر در چرخه تعاملات علمی حضور یافته، حدود پنج سال است که نام حوزه در میان نهادهای علمی کشور برده می‌شود و تا قبل از این، نام حوزه در همه اسناد کشور در ردیف موسسات فرهنگی و نه موسسات علمی قرار داشت. بعد از جنجال علیه سند جامع علمی کشور، نام حوزه برای اولین بار در این سند به عنوان یک نهاد علمی به رسمیت شناخته شد وگرنه در همان سند نیز حوزه در ردیف موسسات فرهنگی که کاربست علم را مورد توجه قرار می‌دهند، نام برده می‌شد.
حجت‌الاسلام الهی خراسانی بیان کرد: برنامه‌ها و طرح‌های میز توانمندسازی و توسعه علوم اسلامی معطوف به افزایش توان پاسخگویی یا تحلیل وضعیت پاسخ به نیازها یا پیش‌بینی نیازهایی است که بعدا در حوزه علوم اسلامی با آنها مواجه می‌شویم.
وی افزود: در مجموع، ۱۳ کلان برنامه و راهبرد اساسی برای رفع مشکلات پیش‌بینی شده است که عبارتند از: بازسازی ساختار رشته‌ها و مسائل علوم اسلامی؛ تقویت و توسعه روش‌ها و مبانی تحقیق در علوم اسلامی؛ تعمیق و تامین رویکرد و روش اجتهادی در سایر علوم اسلامی یا مدل‌سازی تحقیق و حل مسئله در فلسفه، کلام، اخلاق، تفسیر و حدیث؛ تقویت و توسعه رویکردهایی که باعث گسترش علوم اسلامی می‌شود، مثل مطالعات میان رشته‌ای و رویکردهای مضاف؛ توسعه رویکردهای اجتماعی، نظام‌سازی و کاربردی‌سازی همه آنچه مربوط به نظامات جامعه است؛ نظام ارزشی تحقیق و تولید علمی؛ آموزش روش‌ها و مهارت‌های تحقیق و حل مسئله؛ نگرش‌سازی و آموزش دانش و مهارت ارتباط علمی و درک نیازهای جدید؛ فرایند تحقیق و تربیت محقق در علوم اسلامی؛ مدل‌سازی و نمونه‌سازی آموزش‌های کارامد و نیازمحور در علوم اسلامی؛ آموزش و ترویج فناوری‌های آموزشی و پژوهشی در عرصه علوم اسلامی؛ شبکه‌سازی هدفمند اطلاعات و ارتباطات علوم اسلامی و فراوری تحقیقات ناظر بر تحلیل محیط علوم اسلامی، پروژه‌های آینده‌پژوهی و مربوط به تحلیل وضعیت کنونی.
رئیس میز توانمندسازی و توسعه علوم اسلامی خاطرنشان کرد: دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان از نیروهای جوان و با انگیزه تشکیل شده است و با مجموعه‌های علمی و فرهنگی مستقر در اصفهان تعامل مناسبی دارد که باعث می‌شود بتواند به دو صورت در زمینه توانمندسازی علوم اسلامی ایفای نقش کند؛ یکی پیشنهاد برنامه است که در این رابطه باید معلوم شود می‌خواهیم کاری را در زمینه علوم اسلامی انجام دهیم یا اینکه کار موجودی را به علوم اسلامی مرتبط کنیم که لازمه وضعیت دوم، تغییر مختصات برنامه به گونه‌ای است که ارتباط خود را با مسئله یاد شده حفظ کند.
